“آرامگاه کوروش کبیر” بنیان گذار سلسله هخامنشی + تصاویر

آرامگاه کوروش کبیر در پاسارگاد

کوروش دوم، کوروش بزرگ یا کوروش کبیر، بنیان گذار و نخستین شاه شاهنشاهی هخامنشی بود که به مدت سی سال، در بین سال های 559 تا 529 پیش از میلاد، بر نواحی گسترده ای از آسیا حکومت می کرد. 

مقبره کوروش کبیر کجاست؟

مقبره کوروش بزرگ که آرامگاه کوروش دوم هخامنشی ملقب به کوروش بزرگ یا کوروش کبیر است، بنایی بی پیرایه ولی با معماری منحصربه فرد، در فاصله حدود یک کیلومتری جنوب غربی کاخ های پاسارگاد است. مقبره کوروش از همه سوی دشت مرغاب پیداست، به ویژه اگر از سمت جنوب غربی از راه باستانی گذر کنیم و از تنگه بلاغی وارد دشت شویم، نخستین چیزی که جلب توجه می کند مقبره کوروش است. آرامگاه کوروش در سال 2004 میلادی به عنوان زیر مجموعه پاسارگاد تحت شماره 1106 در میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. 

مقبره کوروش، سالم ترین بنای پاسارگاد

مقبره کوروش، فرازنده ترین و در عین حال سالم ترین بنای پاسارگاد است. مقبره کوروش، این سازه باشکوه طرحی بسیار باوقار، گیرا، متوازن و متناسب را عرضه می دارد. طرح این گونه آرامگاه برخلاف نظر برخی محققان، در ایران ناشناخته نبوده است.

این که گفته می شود چنین بام های شیب دار در ایران رایج نبوده و از نواحی شمال باختری به ایران رسیده است، ناشی از نبود آگاهی های پیشین در زمینه نمونه های دیگر چنین بام هایی در سراسر ایران است که حتی در گورخانه های پیش از تاریخی نیز بدست آمده است. 

مشخصات مقبره کوروش بزرگ

نمایی از مقبره کوروش

 اولین بنایی که در بدو ورود به محوطه تاریخی حفاظت شده پاسارگاد با آن مواجه می شویم بنایی موسوم به مقبره کوروش بزرگ می باشد، آرامگاه کوروش ساخته شده از قطعات سنگ های بزرگ سفید آهکی است که روی هم قرار داده شده اند و صفه مقبره را که متشکل از شش ردیف پلکان مرتفع است و همچون هرم خودنمایی می کند را ایجاد می کنند. 

از شش طبقه صفه مقبره کوروش، ارتفاع طبقه زیرین 65/1متر، طبقه دوم و سوم هرکدام 05/1 متر و ارتفاع سه طبقه دیگر هرکدام 5/57 سانتی متر می باشد. مساحت اولین طبقه صفه مقبره کوروش، 35/13 در 30/12 متر می باشد، در حالی که مساحت طبقه ششم که اتاق آرامگاه کوروش بر روی آن قرار دارد 40/6 در 35/5 متر است. 

در مقبره کوروش قطعات سنگ ها را با بست های آهنی دم چلچله ای (خاص هنر هخامنشی) وصل کرده اند و از هیچ گونه ملاتی جهت اتصال سنگ ها به هم استفاده نکرده اند. سنگ های مقبره کوروش که از معدنی در شمال خاوری سیوند بدست آمده، در قطعات بسیار بزرگ که گاه وزن هر کدام آنها به ده ها تن می رسد، به شیوه خشکه چین بر روی هم چیده و بنا گردیده است. این قطعات آهنی در طول زمان از چشم سارقان پنهان نمانده است. 

با این همه و علیرغم گذشت بیش از 2500 سال از عمر بنای مقبره کوروش و پشت سر گذاردن زمین لرزه ها و حادثه های دیگر طبیعی و انسانی، بنای مقبره کوروش بزرگ همچنان سالم و پایدار و استوار بر جای مانده و نشانه ای است از توانمندی ها و شایستگی های معماران، دانشمندان و صنعتگران ایرانی در ایران باستان.

در ساخت مقبره کوروش از هیچ گونه ملاتی جهت اتصال سنگ ها به هم استفاده نکرده اند 

نمای داخلی مقبره کوروش

در حال حاضر ارتفاع مقبره کوروش از سطح زمین 10/11 متر می باشد. اندازه اتاق آرامگاه کوروش 11/3 در 17/2 متر و بلندای آن 5/327 سانتی متر می باشد. این اتاق در گذشته درسنگی داشته است. ضخامت دیوارهای اتاق مقبره کوروش 50/1 متر می باشد. دیوارهای اتاق آرامگاه کوروش بسیار ضخیم ساخته شده اند. بطوری که پس از ورود به اتاق در می یابیم که اندازه های داخلی آن کمی بیشتر از 2 متر در 3 متر است.

داخل مقبره کوروش بسیار ساده است

 هرتسفلد برای نخستین مرتبه متوجه می شود که اتاق مقبره کوروش دارای دو در بوده و سوراخ های پاشنه درها مشخص است. احتمالا دارای دو در سنگی بزرگ که بر روی همدیگر قرار می گرفته اند، بسته می شده است. چنین درهایی که به سختی باز و بسته می شوند، معمولاّ برای بناهایی بکار می رفته است که قرار نبوده رفت و آمدهای زیادی به درون آن انجام پذیرد. این درها نزدیک به 130 سانتیمتر بلندی داشته و ورود به اتاق با خم شدن امکان پذیر می شده است.

 داخل مقبره کوروش بسیار ساده و کف و سقف آن هر کدام از دو قطعه سنگ بزرگ و ضخیم پوشیده شده است. قسمت شیب دار بالای مقبره کوروش که دو قسمت می شود دارای 75/4 متر طول و 85 سانتی متر ارتفاع است. در نتیجه وجود این سقف مسطح بر بالای اتاق و در زیر شیروانی، در می یابیم که می بایست اتاق دیگری در میان این دو سقف وجود داشته باشد.

 هر چند که به نظر می رسد کنده کاری های تابوت مانندی که در درون تخته سنگ های بام زیرین و داخلی بنای مقبره کوروش انجام شده است، شیوه ای برای سبک کردن آن بوده باشد؛ اما بعید نیست که با توجه به اندازه های آنان که برابر با قد و هیکل آدمی است، آنگونه که استاد سامی بیان داشته اند، تابوت های کوروش بزرگ و «کاساندان» بانوی او بوده باشند.

مقبره کوروش کبیر

 کتیبه هایی های موجود در مقبره کوروش

در اطراف و درون مقبره کوروش هیچ گونه آذین و نگاره ای وجود ندارد و تنها در نمای سردر سه گوش زیر شیروانی و بالای در ورودی، نقش بسیار کم رنگی از نگاره یک گل دوازده گلبرگی متداول هخامنشیان نگاشته شده است. علاوه بر این هیچ گونه کتیبه و نبشته ای نیز در مقبره کوروش یافت نشده است. 

اما آریان مورخ یونانی گزارش کرده که در مقبره کوروش کتیبه ای «به خط ایرانی» به این مضمون دیده شده است:«ای مرد! من کورش هستم، پسر کمبوجیه، من شاهنشاهی پارسیان را بنیاد گذاشتم. من بر آسیا فرمان راندم، اینک بر من رشک مبر». آریان و همچنین استرابو، مورخ دیگر یونانی به نقل از آریستوبولوس وضعیت داخل مقبره کوروش را نیز به اختصار توصیف کرده اند. بر پایه گفتار آنان در اتاق مقبره کوروش یک تخت زرین با تابوتی زرین و میز و ساغرهایی وجود داشته است. 

البته در درون مقبره کوروش و بر سنگ هایی در پیرامون آن، کتیبه هایی مذهبی و نیز طرحی از یک محراب تراشیده شده که به دوره حکومت اتابکان فارس مربوط می شود. در آن زمان از این مکان بعنوان مسجد استفاده می شده است! در دوره ای نیز که تا همین اواخر ادامه داشته است، این مقبره کوروش را به عنوان «قبر مادر سلیمان» می شناخته اند. 

به هر حال همین معروفیت و اشتهار سبب گردید که پایتخت و مقبره کوروش بزرگ شاهنشاه عظیم الشأن پارسی از انهدام به دست عرب ها مصون بماند و ایرانیان امروز بتواند در دل این اثر و سایر آثار هویت گمشده خویش را جستجو کرده و آن را به یاد آورند.

امروزه در پاسارگاد تنها یک کتیبه کامل که در چند جای مختلف بر دیوار کاخ ها نوشته شده است، دیده می شود. این کتیبه ها در دو سطر به زبان و خط فارسی باستان، یک سطر ترجمه عیلامی و یک سطر ترجمه اکدی (بابلی نو) نگاشته شده اند:«اَدَم کوروشَـ(ـه)، خشایَـثی یَـه، هخامنیشی یَـه - من کورش، شاه، هخامنشی».

از این کتیبه نسخه دیگری بر بالای سنگ نگاره مرد بالدار بوده است که در فاصله سال های 1240 تا 1253 خورشیدی ناپدید شده است.