آشنایی و معرفی گیاه “گلرنگ” و نحوه پرورش آن

آشنایی با گیاه گلرنگ و نحوه کاشت و پرورش آن

گلرنگ که با نام های دیگری مانند کاجیره، کاغاله، کافشه و گل خشت نیز شناخته می شود، بومی مشرق زمین است و امروزه در اغلب کشورها کاشته می شود. این گیاه در خراسان، تفرش تبریز و برخی مناطق دیگر می روید. از نظر مصارف روغن آن و ماده رنگی گلهای ان مورد توجه است. از دانه های روغنی برای استخراج روغن های گیاهی و از گل های گلرنگ برای مقاصد دارویی، استخراج رنگ طبیعی ورنگین کردن خوراکی ها استفاده می کنند. در این بخش از پلاس وی با نحوه کاشت و پرورش گیاه گلرنگ آشنا خواهید شد.

گیاه شناسی گلرنگ

گلرنگ با نام علمی Carthamus tinctorius گیاهی یکساله با ارتفاع حدود 60 سانتی‌متر می باشد. این گیاه کمی خاردار و دارای برگ های پهن، دندانه دار و بدون دمبرگ می باشد. در قسمت زیرین برگ، رگبرگ ها نمایان و برجسته می باشند. گل های این گیاه شبیه خارخاسک است و منفرد، لوله ای و به رنگ زرد مایل به قرمز بوده که در انتهای ساقه ظاهر می شود. میوه این گیاه فندقه سفید رنگی می باشد که دسته ای تار نازک در قسمت بالای آن وجود دارد.

پرورش گلرنگ

گلرنگ گیاهی مقاوم به سرما، گرما و خشکی است که می تواند ماکزیمم حرارتهای حدود 40 درجة سانتیگراد را در صورت وجود رطوبت کافی در خاک تحمل کند. این گیاه به آب ایستادگی و کمبود تهویه نیز حساس است و با انتقال از مرحلة رویشی به مرحلة زایشی به سرما حساس می گردد. در ادامه در مورد کاشت و پرورش گیاه گلرنگ توضیحاتی را ارائه می کنیم:

زمان کاشت

زمان کاشت گلرنگ به آب و هوای منطقه بستگی دارد مثلا در مناطق معتدل زمان کشت مناسب گلرنگ، اواخر بهمن تا اوایل فروردین است اما در مناطق سردسیر مثل زنجان، اواسط اسفند تا اواخر فروردین یعنی زمانی که بتوان وارد مزرعه شد، باید به کشت گلرنگ دیم اقدام نمود. مطلوب ترین تاریخ کاشت گلرنگ در مناطق گرم، نیمه دوم آذرماه در نظر گرفته شده است.

نحوه کاشت گلرنگ دیم

الف) کشت به صورت سنتی:

در این روش با استفاده از وسایلی چون دیسک، پنجه غازی و …، 25-20 کیلوگرم بذر را به طور یکنواخت در سطح یک هکتار مزرعه پخش و زیر خاک می کنند.

ب) کشت مکانیزه:

در این روش بذور گلرنگ را با فاصله مناسب، کشت می کنند.

عوامل مؤثر بر کاشت گلرنگ

زمان کاشت، نوع رقم، عمق کاشت، ساختمان خاک و میزان کود مصرفی و وضعیت آب و هوایی منطقه بر میزان بذر و تراکم مناسب در کشت گلرنگ تاثیرگذار هستند.

در کشت بهاره مناسب ترین میزان بذر مصرفی 30-25 کیلوگرم در هکتار فاصله مناسب خطوط کاشت 30 تا 45 سانتی‌متر و بهترین فاصله بین بوته ها 5 سانتی‌متر می باشد. در ارقام پاییزه، معمولا فاصله بین ردیف ها 50 سانتی‌متر، فاصله بین بوته ها 5 سانتی‌متر و میزان بذر مصرفی 25-20 کیلوگرم در نظر گرفته می شود.

بهتر است گیاه گلرنگ را بیش از یکبار طی چهار سال متوالی در یک قطعه زمین نکارید زیرا این گیاه به بیماریهای خاکزی حساس بوده و در تناوب با گیاهان حساس به بیماری بوته میری جالیز قرار می گیرد. شبدر ـ ذرت ـ گلرنگ ـ گندم یونجه ـ سیب زمینی ـ حبوبات ـ گلرنگ ـ جو مثالهایی از تناوب گلرنگ در کشت بهاره آبی می باشند.

گلدهی

گیاه گلرنگ در زمان گلدهی به دمای بالا و آفتاب زیاد، خشکی، سرمای شدید،بارندگی و هوای مرطوب و نیز به شوری بسیار حساس است و در این دوران هر یک از شرایط ذکر شده باعث کاهش عملکرد گیاه می شود.

گلدهی گلرنگ در هوای گرم بمیزان قابل توجهی جلو می افتد و زیادی رطوبت هوا در این دوره سبب توسعه بیماریها و افت عملکرد می گردد.

دمای مناسب گیاه گلرنگ

گیاه گلرنگ نسبت به سرما طولانی و سخت حساس است و در دما نزدیک به صفر زنده می ماند ولی رویش آن به کندی صورت می گیرد و تنها رشد رویشی (تولید ساقه ها و انشعابهای جدید) خواهد داشت. این گیاه نمی تواند دمای زیر صفر را تحمل کند و در دمای (2-) درجه سانتی گراد دچار سرمازدگی شده و گیاه خشک می شود.

در طول رویش گلرنگ به هوای گرم و تابش نور مناسب نیاز دارد و رویش بذور در دمای 8 تا 10 درجه سانتی گراد بوده و دمای مطلوب برای جوانه زنی 18 تا 20 درجه سانتی گراد می باشد.

گل رنگ در برابر گرما مقاومت خوبی دارد و در صورت وجود رطوبت کافی در خاک می تواند دمای حدود 40 درجه سانتی گراد را تحمل نماید. این گیاه به دلیل دارا بودن ریشه عمیق توانایی جذب رطوبت از اعماق 3 تا 4 متری خاک را دارد.

خاک مناسب گیاه گلرنگ

گلرنگ اگر چه می تواند در هر نوع خاکی رشد کند ولی خاکهای عمیق، دارای بافت متوسط و اسیدیتیة حدود خنثی را ترجیح می دهد و می توان آن را در مناطق گرم و خاکهای مناسب با ضخامت زیاد سطح الارض کشت کرد. خاکهایی که آب را در خود نگه می دارند و خاکهای خالی از مواد غذایی برای گلرنگ مناسب نمی باشند.

این گیاه برای جوانه زنی نیاز به بستر بدون کلوخ با رطوبت کافی دارد. در زراعت گلرنگ برای شکستن طبقات نفوذ ناپذیر رس یا لایه های جانبی در ناحیه ریشه، شخم با گاوه آهن های قلمی و زیرشکن توصیه می شود. هدف عملیات کشت در مناطقی که رطوبت کم است، باید در جهت حداکثر مقدار رطوبت در خاک باشد. در مناطقی که وضعیت فیزیکی خاک مناسب نمی باشد، استفاده از شخم مناسب برای رشد مطلوب ریشه از اهمیت زیادی برخوردار است.

گیاه گلرنگ مقاوم در برابر شوری خاک است و به راحتی EC حدود 7 میلی موس بر سانتی‌متر را تحمل می کند و در دوره ای نسبت به شوری حساس است که گیاهچه در حال خروج می باشد پس در زمین های شور بذر گلرنگ را باید در محلی نزدیک داغ آب کشت نمود.

در اوایل پائیز برای آماده‌سازی خاک پس از برداشت محصول قبل، زمین شخم زده می شود و 35 تا 40 کیلوگرم در هکتار ازت، 40 تا 60 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 50 تا 70 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به خاک افزوده و کلوخه ها با انجام دیسکی مناسب خرد و علف های هرز از بین می رود. به زمین های فاقد ازت بهتر است قبل از کشت مقدار 20 تا 25 کیلوگرم در هکتار ازت اضافه شود. برای کشت در اواخر زمستان زمین را تسطیح و بستر خاک را آماده می کنند.

آب مورد نیاز گلرنگ

گلرنگ در اوایل رشد به آبیاری بیش از حد حساس است. آبیاری گلرنگ به زمان کشت، نوع رقم، منطقه کشت، ساختمان خاک و کود مصرفی بستگی دارد اما به طور کلی (7 نوبت) آبیاری در مراحل بعد از کشت، جوانه زنی، رشد سریع ساقه، غنچه دهی، گلدهی و دانه بندی ضروری است.

در اوایل رشد که گیاه حساس بوده آبیاری زیاد سبب افزایش بیماری در گلرنگ می شود، در چنین مواردی توصیه می شود از واریته های مقاوم، کشت به صورت جوی و پشته و اجتناب از ایستابی آب در هوای گرم استفاده شود.

گیاه گلرنگ نسبت مقاومت بیشتری در مقابل خشکی دارد به گونه ای که امکان کشت دیم آن نیز به شرط بارش سالانه حداقل 300 میلیمتر وجود دارد. در مرحله رشد به کم آبی مقاوم است و کمبود آب در طول دوره رشد یعنی از مرحله ساقه دهی تا مرحله گل دهی، کاهش رشد و کاهش عملکرد گیاه را در پی خواهد داشت.

کود

میزان کود در گیاه گلرنگ می تواند تحت تاثیر فصل، بارندگی، وضعیت خاک قرار گیرد. مصرف 120 کیلوگرم اوره و 50 کیلوگرم فسفات آمونیوم در کشت پاییزه و 80 کیلوگرم اوره و 40 کیلوگرم فسفات آمونیوم در کشت بهاره مناسب است.

نکته ای که در مصرف کوده های ازته باید رعایت نمایید، این است که اگر بذر گلرنگ در تماس با کود باشد، سطح سبز را بشدت کاهش می دهد. در اوایل بهار برای مناطقی با بارندگی بیش از 400 میلی‌متر مصرف کود سرک ازته به میزان 50 کیلوگرم در هکتار توصیه می شود.

برداشت گل و دانه

ارتفاع گیاه، تعداد شاخه های فرعی و نیز تعداد دانه در غوزه از عوامل مهم مؤثر بر میزان تولید گل گیاه می باشد.گلچه های گلرنگ را می توان سه روز پس از شروع گلدهی تا پایان گلدهی برداشت نمود، در ضمن برداشت گلچه بر عملکرد دانه، تاثیر منفی ندارد. برای حفظ رنگ و کیفیت رنگ، گلچه های برداشت شده را نباید در آفتاب خشک کرد بلکه باید در سایه خشک نمود.

عوامل محیطی مانند دمای هوا و رطوبت نسبی بر زمان برداشت دانه گلرنگ تاثیر گذار است. می توان پس از خشک و قهوه ای شدن برگ ها، خشک و سخت شدن دانه های وسط، برداشت دانه را آغاز نمود. در زمان برداشت رطوبت دانه ها، باید در حدود 8 درصد باشد زیرا خشک شدن بیش از حد گیاه، سبب می شود دانه ها در زمان برداشت بریزند.

مبارزه با علف های هرز

در مراحل اولیه رشد و قبل از به ساقه رفتن گلرنگ به علف های هرز حساس است. در کشت پاییزه مبارزه با علف های هرز بیشتر اهمیت دارد به همین دلیل در کشت پاییزه برای از بین بردن علفهای هرز باریک برگ و گندم ریزش کرده از فصل زراعی قبل از علفکش گالانت سوپر به میزان 8/0 تا 1 لیتر در هکتار استفاده نمود. برای کنترل علف های هرز زدن پنجه غازی در مرحله 6 - 4 برگی مؤثر می باشد.

آفات گیاه گلرنگ

از جمله مهمترین آفاتی که به گلرنگ حمله می کند، مگس گلرنگ است که لارو این آفت به خوردن بخش های نرم برگ اقدام می کند و سپس به دانه حمله می کند. در مرحله غنچه دهی و به محض مشاهده مگس می توان با این آفت مبارزه نمود.بهترین روش مبارزه با این آفت کشت زودهنگام است بطوریکه گیاه در اوایل اردیبهشت به قوزه برود و در خرداد یعنی زمان دوره فعالیت مگس مصون بماند. در مبارزه شیمیایی با این آفت از سموم تماسی نظیر دیازینون، آمبوش و سوین استفاده نمود.

کرم قوزه پنبه از دیگر آفات گلرنگ می باشد که از برگ های جوان و جوانه های گل تغذیه می کند. سرخرطومی قوزه گلرنگ از جوانه های گل و قوزه های نو رس تغذیه کرده و در غنچه ها تخمریزی می کند و لارو آن از محتویات قوزه و دانه های تازه تشکیل شده تغذیه می کند.

سوسک های گرده خوار نیز در زمان گلدهی بر روی قوزه های گل ظاهر شده و از گرده گلهای گلرنگ تغذیه می کنند.

شته سیاه گلرنگ نیز سبب پیچیدگی برگ، ضعف و کوتاهی گیاه، تاخیر در گلدهی و حتی عدم تشکیل دانه یا تولید دانه های ضعیف می گردد. برای از بین بردن شته سیاه می توان از حشره کش های سیستمیک نظیر الدیکارپ و متاسیستوکس استفاده کرد.

مهمترین بیماری های گلرنگ

از جمله مهمترین بیماری های گلرنگ می توان به بیماری های زیر اشاره کرد:

بیماری بوته میری

در بیماری بوته میری، که عامل آن قارچی به نام Phytophthora Drechsleri است، این قارچ از طریق خاک و بقایای گیاهی آلوده منتقل می گردد و گیاه را از بین می برد. رعایت تناوب زراعی، عدم کاشت گیاهان حساس در تناوب، رعایت بهداشت زراعی،آبیاری نشتی برای مبارزه با این بیماری مؤثر است.

لکه قهوه ای گلرنگ (لکه برگی)

قارچ عامل این بیماری که بر روی ساقه و برگ گیاه فعالیت نموده سبب ایجاد لکه های قهوه ای رنگ و در صورت پیشرفت سبب خشک شدن برگ می شود. به‌کارگیری بذر سالم، استفاده از قارچ کش ها، استفاده از ارقام مقاوم برای مبارزه با این بیماری مناسب است.

بیماری زنگ گلرنگ

در بیماری زنگ گلرنگ که عامل آن قارچی به نام Puccinia Carthami است، برگ های گیاه خشک می گردد. این قارچ از طریق خاک به بقایای گیاهی و دانه منتقل می شود. استفاده از بذر سالم و غیر آلوده و ضد عفونی کردن آن با قارچ‌کش قبل از کاشت، سوزاندن بقایای گیاهی آلوده، تناوب زراعی و استفاده از ارقام مقاوم برای مقابله با این بیماری مناسب است.