10 آبان؛ آبان روز، جشن زیبای آبانگان ایرانیان باستان
ایرانیان قدیم آب را مقدس می دانستند و در ستایش و نیایش ایزدبانو آناهید ایزد آب های روان، جشنی به نام آبانگان در آبان روز برابر با روز دهم آبان برگزار می کردند.
در ادامه این بخش از فرهنگ و هنر نمناک با جشن آبانگان و آیین آن بیشتر آشنا خواهید شد.
تاریخچه ی پیدایش جشن آبانگان
درباره پیدایش جشن آبانگان روایت است:
در ایران قدیم هشت سال خشکسالی بود و پس از هشت سال در آبان باران شروع به باریدن نمود و از آن زمان جشن آبانگان پدید آمد.
روایت دیگری از پیدایش جشن آبانگان این است که بین ایران و توران جنگ های طولانی بود، در جنگ ها افراسیاب تورانی دستور داد تا کاریزها و نهرها را ویران کنند. پس از پایان جنگ، پسر طهماسب که «زو» نام داشت، دستور داد لایروبی کاریزها و نهرها را داد و پس از لایروبی آب در کاریزها روان گردید. ایرانیان آمدن آب را جشن گرفتند و این جشن به عنوان جشن آبانگان در تاریخ ماندگار شد.
آیین جشن آبانگان
ایرانیان در این روز همانند سایر جشن ها به آدریان ها می روند و برای گرامیداشت مقام فرشته آب ها ناهید، به کنار جوی ها و نهرها و قنات ها رفته و دعا خوانده و اهورا مزدا را ستایش می کنند و از او درخواست فراوانی آب و نگهداری آن را دارند. سپس شادمانی می کنند و جشن می گیرند.
در جشن های ایران باستان همیشه شادی و تفریح، با ستایش اهورا مزدا و آفرین و نیایش همراه بود. اگر در این روز باران ببارد، آبانگان به مردان تعلق گرفته و مردان در آب تن و جانشان را می شویند اما در صورت نباریدن باران و، آبانگان زنان است و زنان درون آب می روند.
در جشن های ایران باستان شرکت کنندگان سرودهایی از اوستا و دعای آفرینامه می خواندند و سپس جشن را آغاز می کردند. این جشن ها متاسفانه امروزه کمرنگ شده و یا از یاد رفته اند.
در هر یک از این جشن ها اندیشه بلند و طبع ظریف ایرانی مشاهده می شد. ایرانیان در این جشن و سایر جشن های ماهانه به ستایش پروردگار، سرور و شادمانی، بخشش به بینوایان و زیردستان می پرداختند.
ستایش آناهیتا الهه آب ها توسط ایرانیان
آناهیتا، ناهید یا اَردَویسور آناهیتا (ardwisarā Anāhitā)، یکی از ایزدبانوان ایرانی-آریایی است که نقش مهمی در آیین های ایرانی دارد. آناهیتا الهه ای است که توسط اهورامزدا و زرتشت در یشت پنجم اوستا پرستیده می شود. اَردَویسور آناهیتا از اردوی (Arədvī) نام یک رود در اوستا، سور (Sūrā) به معنی قوی، توانا و قادر، جزء آخر نام او، آناهیتا به معنای بی آلایش و پاک است.
در یشت پنجم اوستا این ایزد بانو را زنی جوان، خوش اندام، بلند بالا، زیبا چهره، با بازوان سپید و اندامی برازنده، کمربند تنگ بر میان بسته، به جواهر آراسته، با طوقی زرین بر گردن، گوشواری چهارگوش در گوش، تاجی با سد ستاره ی هشت گوش بر سر، کفش هایی درخشان در پا، با بالاپوشی زرین و پرچینی از پوست سگ آبی توصیف کرده اند که در بلندترین طبقه ی آسمان جای دارد و به فرمان اهورا مزدا فرمان بارش باران و برف را می دهد و خانه ای بر کرانه ی هر دریاچه ای دارد. ناهیتا همتای ایرانی «آفرودیت»، الهه ی عشق و زیبایی در یونان و «ایشتر»، الهه ی بابلی است.
معبد آناهیتا
آناهید خدای محبوبی بوده و پیروان بسیاری داشته است. برای تجسم این ایزد بانو می توانید تندیس های باروری را که به الهه مادر موسومند و در تپه سراب کرمانشاه و ناحیه شوش به دست آمده است، را مشاهده کنید.
برای این ایزد بانو معابدی بر پا بوده که دوشیزگانی پاکدامن در آن خدمت می کردند. از معابد مجلل می توان به معابد همدان و شوش و کنگاور اشاره نمود. آناهیتا در آغاز سلسله ساسانی نقش مهمی بازی کرده و دوره اشکانیان نیز سکه هایی با نقش این ایزد بانو به جا مانده است. زنان در هنگام زایمان برای زایش خوب و دختران برای یافتن شوهر مناسب به درگاه این ایزد بانو حاضر و او را استغاثه می کردند.
آب در باور ایرانیان مقدس است
ایرانیان قدیم آب را مقدس می دانستند و آن را آلوده نمی کردند و آبانگان را جشن گرفته و در این روز آیینهای ویژه ای را برگزار می کردند.
از نوشته های مذهبی و روایات دینی اوستایی و از شاهنامه ی فردوسی می توان دریافت که آب برای ایرانیان مقدس بوده است و ایرانیان «میهن» و «زادگاه» را «آب و خاک» می نامند و آب را جزو چهار عنصر مقدس می دانند.
در اوستا «آبان» به عنوان فرزند آب ها معرفی شده است که آب ها را پخش می کند. او قوی و نیرومند و مانند هرمزد مهر، سرور و مانند امشاسپندان درخشان است. در فقره یک و دو، گرده ،هفتمین یشت بزرگ می گوید:به سرچشمه آب درود می فرستیم، به گذرهای آب درود می فرستیم، به کوه هایی که از بالای آن ها آب جاری است درود می فرستیم، به دریاچه ها و استخرها درود می فرستیم.
در شاهنامه آمده است هنگامی که کیخسرو و کیکاووس قصد رفتن و زیارت «آذرگشسب»؛ در آذربایجان را دارند، در هنگام ورود به آتشکده، دست و پا و سر و تن خود را می شویند تا پاک شوند و بعد داخل آتشکده می روند.
نیایشگاه ها در ایران به دلیل توجه به پاکیزگی در کنار رودها، چشمه ها، دریاچه ها و قنات ها ساخته شده است تا نیایشگران و نمازگزاران پیش از ورود به نیایشگاه با شستن اندام و سر و تن و پوشیدن جامه پاکیزه برای نیایش حاضر شوند.
نیایشگاه های آناهیتا در کنار رودها برپا می شد. از بقایای این نیایشگاه ها زیارتگاه هایی هستند که امروزه با اسامی دختر و بی بی مشهور هستند و در کنار آن ها آبی جاری است. برخی سفره های نذری با نام بی بی (همچون بی بی سه شنبه) نیز بازمانده ی آیین های مربوط به آناهیتا هستند.
درباره مقدس بودن آب نزد ایرانیان و آلوده نکردن آن هرودوت و استرابون جغرافی دان یونانی اینگونه می گویند:
هرودوت :ایرانیان در میان آب ادرار نمی کنند، آب دهان و بینی در آن نمی اندازند و در آن دست و روی نمی شویند.
استرابون جغرافی دان یونانی:ایرانیان در آب روان، خود را شستشو نمی¬ دهند و در آن لاشه، مردار و آن¬چه که نا پاک است نمی اندازند.
امروزه نیز آب در میان مردم مایع روشنی و از احترام و ارزشی قائل است . مردم برای بی خطر بودن سفر پشت مسافر آب می پاشند و آب نطلبیده را مراد می دانند.
