خود بیمار انگاری چیست و چه علتی دارد؟

خود بیمار انگاری چیست؟

یکی دیگر از اختلالات شایع و آزار دهنده ، اختلال خود بیمار انگاری نام دارد ، این اختلال به این صورت است که شخص فکر می کند که مبتلا به بیماری سختی شده است که درمان آن بسیار دشوار می باشد. این موضوع به مرور می تواند مشکلات زیادی را برای فرد ایجاد کند.

با کوله باری از اندوه و کیسه های پلاستیکی پر از دارو و گاهی نیز با پوشه های قطور حاوی آزمایش ها، رادیوگرافی، سونوگرافی و نسخه های پزشکان متعدد از درمانگاهی به درمانگاه دیگر می رود، تنها به این امید که بالاخره یکی از پزشکان متوجه علت اصلی مشکلش بشود.

اختلال خود بیمار انگاری

تعجب نکنید این اوضاع و احوال فردی است که دائم فکر می کند بیمار است، ولی هیچ پزشکی نمی تواند بیماری او را تشخیص دهد!

خود بیمار انگاری یا هایپوکاندریاک، در اصطلاح روان شناسی و روانپزشکی، به شخصی اطلاق می شود که با برخورداری از سلامت بدنی و جسمی، خود را بیمار می پندارد و همواره از دردها و تکالیف فرضی شکایت می کند. معمولا با آن که معاینات و بررسی های طبی مکمل این افراد، هیچ مشکلی را نشان نمی دهد، اما فرد خود بیمار انگار قویا به ابتلا به یک بیماری جدی یا مرگبار معتقد است و با استرس و نگرانی بسیار، برای درمان خود تلاش می کند. به همین دلیل به این بیماری، اختلال یا سندرم بیمار خیالی نیز می گویند.

 خود بیمار انگارها همیشه دچار یک نوع وسواس فکری و ترس از یک بیماری هستند. این بیماران اشتغال فکری و نگرانی پیوسته ای درباره حالت سلامت یا وضعیت اعضای بدن خود دارند و معمولا نیز در مورد عملکرد بدن خویش، دچار شک و تردید شده و شکایت های متعددی را از دردهای جسمانی خود ابراز می کنند.

مبتلایان به این بیماری هر کارکرد بدنی ای را که عموم مردم بدیهی می دانند و توجهی به آن نمی کنند به صورت نشانه ای از یک بیماری خطیر و درمان ناپذیر در نظر می گیرند. آنها ممکن است فعالیت های طبیعی بدن مانند تندی و کندی ضربان قلب، اجابت مزاج، سردرد عادی، عرق کردن، خستگی و حتی مسائل جزئی و غیرطبیعی دیگری چون بی خوابی، بی اشتهایی یا پراشتهایی تب، آبریزش بینی، گلودرد، جوش و دمل های کوچک یا دیگر تظاهرات معمولی جلدی و امثال آنها را اغراق آمیز درک کرده، به عنوان علائم یا نشانه ای جدی از شرایط بد بیماری خود تصور کنند. اگرچه گاهی نیز ممکن است بر اعمال مبهم و پیچیده ای متمرکز شوند که معنایی جز بیماری خاص برای آنها ندارد؛ مثلا بدن خسته و کوفته یا یک دل درد ساده از نظر آنها به عنوان نشانه ای برای شروع یک بیماری خطرناک و وحشتناک تعبیر می شود.

این تصور خودبیمارانگارانه، زمانی بیماری تلقی می شود که حداقل شش ماه از آغاز آن بگذرد و با وجود تایید و اطمینان کامل از سلامت بدن توسط پزشک، فرد همچنان بر بیمار بودن خود اصرار داشته و ترس از آن را به صورت مراجعه مکرر به کلینیک ها و درمانگاه های مختلف جبران کند. بیماری هیپوکندریازیس به یک نسبت زنان و مردان را مبتلا می کند و احتمال بروز آن در هر سنی حتی در بچه ها وجود دارد اگرچه شیوع بیشتر آن اوایل بزرگسالی است.

اختلال خودبیمارانگاری، چرا و به چه دلیل؟

بروز اختلال خودبیمارانگاری به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله ویژگی های شخصیتی و خلقی، شیوه تربیتی والدین و برخی شرایط خاص روان شناختی. در اینجا ما هر یک از این عوامل را برای تان توضیح می دهیم.

اول:ویژگی های شخصیتی و خلقی

معمولا ویژگی های خلقی، زمینه مساعدی برای بروز این اختلال فراهم می کند؛ افراد خودبیمارانگار، ویژگی روان شناختی خاصی دارند که آنها را بیش از دیگران مستعد ابتلا به این بیماری می کند. افراد عصبی ( خودمنتقد، درونگرا و خودشیفته)، افرادی که نسبت به مسائل پیرامون خود حساس هستند و بسادگی از کنار مسائل مختلف زندگی نمی گذرند و همه چیز برایشان مساله است یا کسانی که بیش از حد علاقه مند به پردازش امور مختلف هستند یا آستانه تحمل بسیار پایینی دارند و از تیپ های شخصیتی A محسوب می شوند، بیش از دیگر افراد در معرض ابتلا به خودبیمارانگاری هستند. معمولا چنین افرادی یک ناکامی کوچک را مانند یک شکست بزرگ تعبیر می کنند و از آن مشغولیت فکری می سازند و مدام با آن درگیر می شوند، اما در نهایت ناتوانی در حل این دغدغه ذهنی و نیافتن راه حلی مناسب، باعث می شود فرد به کنکاش های ذهنی و فکری منفی روی آورد. به بیان دیگر، این افراد به افکار منفی متمایل می شوند و بهای بیشتری به آنها می دهند، اگرچه حتی ممکن است حساسیت های بیشتر و واکنش های نامتناسب تری نیز به عوامل استرس زا و فشارهای روانی داشته باشند.

دوم:شیوه تربیتی والدین

نوع رفتار والدین با فرزندان نیز تاثیر بسزایی در بروز اختلال خودبیمارانگاری دارد؛ بی تردید والدینی که ویژگی های شخصیتی حساس و شکننده ای دارند، زمینه مساعدی برای بروز این اختلال در فرزندانشان فراهم می کنند. از سوی دیگر، در خانواده هایی که اختلالات اضطرابی شیوع فراوانی دارد، اختلال خودبیمارانگاری بیشتر است. معمولا چنین والدینی با فرزندان خود و حتی سایر دوستان و آشنایان با اضطراب، استرس و فشار روانی برخورد می کنند و به جای به کارگیری مهارت های حل مساله، نه تنها مدام با فشارهای روانی دست و پنجه نرم می کنند بلکه خود را نیز در برابر حل آن مشکلات ناتوان می بینند که به طور حتم این وضعیت بحرانی، قابل انتقال به فرزندان خواهد بود و آنها را مجبور به فراگیری یا تقلید خواهد کرد. اگرچه گاهی نیز ممکن است افراد خودبیمارانگار در تعامل های دوران کودکی خودآموخته باشند که عاطفه و محبت را گدایی کنند و با تظاهر به بیمار بودن ترحم دیگران را جلب می کنند و به طریقی مساعد و مورد توجه، از پذیرش مسئولیت ها طفره بروند.

روان شناسان معتقدند اگر اختلال های اضطرابی فراگیرتر از حد معمول باشند و به شکل اختلال های وسواسی نمایان شوند، کنترل والدین در امور مربوط به سلامت همراه با وسواس خواهد بود؛ وسواسی که به طور تلویحی به فرزندان تلقین می کند خود را بیمار بپندارند.

 در حقیقت اگر در خانواده ای، والدین از الگوی اضطرابی و فشارهای وسواسی خود برای امر و نهی های مربوط به مواد غذایی و سلامت وضعیت جسمانی استفاده کنند، مثلا «باید حتما صبحانه بخوری والا زخم معده می گیری»، «غذای رستوران را اصلا نخور، بیمار می شوی»، «چرا یک جوش روی صورتت زده، نکنه کبدت مشکل پیدا کرده»، «رنگت خیلی پریده، حتما خوب غذا نمی خوری» و... شکی نیست که به مرور زمان، فرزندان احساس درماندگی می کنند و مدام به بیماری فکر می کنند و در نهایت نیز به این باور می رسند، بیمار هستند یا این که بیماری در کمین آنهاست. علاوه بر این، گاهی ممکن است فرد در تعامل با اطرافیان خود اندک اندک به این نتیجه برسد که مشکلات جسمی اش جدی بوده و به وارسی های دقیق و بیشتر از بدن خود نیازمند است؛ مثلا وقتی فرد در خانواده راجع به مشکلات جسمی اش توضیح دهد و اطرافیان نیز او را تایید کنند، همین موضوع ممکن است موجب تقویت افکار خودبیمارانگارانه در فرد شود؛ معمولا چنین رفتاری در خانواده های با اختلال های وسواس بیشتر دیده می شود.

سوم:علل روان شناختی

در معاینه این بیماران هیچ فرآیند آسیب شناختی ای قابل مشاهده نیست. بسیاری از متخصصان معتقدند توجه و تمرکز افراطی و غیرطبیعی این افراد بر بدنشان، خود نشانی از اضطراب درونی و بنیادین مبتلایان است. به نظر می رسد خود بیمارانگاری ناشی از جابه جا شدن اضطراب از منابع ذهنی ناخودآگاه به جسم باشد.

 گاهی توجه مثبت و محبت نگرفتن از دنیای بیرون و اطرافیان باعث خود بیمار انگاری می شود. به این صورت که فرد با توجه افراطی بر جسم خود، این کمبود را جبران می کند. احساس عدم امنیت دلیل دیگری بر خودبیمارانگاری است.

در این وضعیت فرد تهدیدات ناشناخته محیط را به عنوان تهدیدی بر سلامت جسمی خود تجسم می کند، به طور مثال سالمندان وقتی با نارسایی های طبیعی روانی ـ زیستی مواجه می شوند، احتمال ابتلایشان به خودبیمارانگاری نیز بیشتر می شود.

 اگرچه خودبیمارانگاری منشاء روان شناختی دارد، اما گاهی بیماری های جسمی نیز باعث بروز و تشدید این اختلال می شوند، مثلا فردی که در درمان مشکلات جسمانی خود ناکام مانده و کامل بهبود نمی یابد، ممکن است به این نتیجه برسد که بدنش دچار مشکل جدی است و امتحان روش های درمانی دیگر فایده ای ندارد. این احساس ناکامی دلیلی بر ابتلای فرد بر خودبیمارانگاری است.