صنایع دستی و سوغات زیبای خراسان جنوبی

صنایع دستی خراسان جنوبی و سوغات توریستی خراسان

استان خراسان جنوبی در شرق ایران قرار دارد و سومین استان پهناور کشور است. استان خراسان جنوبی در کنار برخورداری از جاذبه‌های تاریخی و معماری، دارای صنایع دستی مختلف است که به عنوان بخشی از میراث فرهنگی و به عنوان نمادی از نوع زندگی و فرهنگ مردم این استان همواره مورد توجه گردشگران قرار می گیرد. در این بخش از پلاس وی صنایع دستی استان خراسان جنوبی می پردازیم.

قالی و قالیچه بافی

قالی و قالیچه بافی در خراسان جنوبی قدمت بالای 200 ساله دارد تا جایی که بیش از 80 درصد ساکنان روستاها به این حرفه اشتغال دارند. در این استان دو نوع بافت فارسی و ترکی رایج است که هر دو دارای بافت های تقلبی(گره های جفتی) مشابه می باشند که از استحکام و ظرافت قالی می کاهند. در این استان باف تایی (یکی) نیز است که کمتر مورد استفاده قرار می گیرد بدین علت که به لحاظ ظرافت و دقت بافت هزینه قابل توجهی داشته و زمان بر است.

گلیم بافی

گلیم از دیگر صنایع ستی استان خراسان جنوبی است که رسم و رسوم و اعتقادات هر منطقه را آشکار می سازد. مردم خراسان تبحر زیادی در گلیم بافی داشته و گلیم های زیبا با طرح و نقش های متنوع می بافند.

گلیم انواع متفاوتی دارد، گلیم پنبه ای از جنس پنبه بوده و اندازه و لای نخ آن مانند نخ زیلو می باشد، گلیم ابریشمی که نخ پود آن ابریشم است و گلیم پنبه و پشم نخ تار پنبه و پود آن پشم می باشد.

حوله‌ بافی خراسان جنوبی

مردم خراسان جنوبی در حوله بافی بسیار ماهرند و از سال های دور تا کنون به این کار مشغولند. آنها هنوز هم با دستگاه‌های سنتی و روش های قدیمی با داری معروف به تو بافی حوله می بافند و از نقش‌های کُلو، گِنتی، چَپَر بافت و جناغی در حوله ها استفاده می کنند.

پارچه بافی سنتی (حوله بافی و برک بافی)

در تمامی مناطق شهری و روستایی خراسان جنوبی بافت پارچه های سنتی رایج می باشد که به آن توبافی یا تون بافی می گویند.

این رشته از قدیم الایام تا کنون بین مردم خراسان جنوبی مورد استقبال قرار می گیرد و مردم این استان با استفاده از مواد اولیه مانند نخ پنبه، ابریشم، کرکی یا کورگی و کودری پارچه های زیبا می بافند. یکی از پارچه های محبوب میان بانوان این استان پارچه های ابریشمی است که در رنگ های ارغوانی سیر و بنفش وجود دارند و بسیار ریز بافت می باشند.

ترکه بافی

ترکه بافی جزو صنایع دستی مهم بیرجند و روستاهای اطراف این شهرستان است. مردم بیرجند با استفاده از شاخه های ظریف و باریک و انعطاف پذیری بالا درختچه بادام کوهی (بادام تلخ، سافترگ) و درخت بید قرمز(سرخ بید یا مینا) اقدام به چیدن و ردیف نمودن شاخه ها در کنار یکدیگر کرده و با ساده بافی و زیرورو کردن شاخه ها محصولی با 4 رنگ سبز، زرد، قرمز و قهوه ای تیره دارای قابلیت تزیین تهیه می کنند.

پای پوش سنتی

یکی از رشته ها ی صنایع دستی تهیه انواع پای پوش های سنتی است. در گذشته پاپوش های سنتی مانند گیوه و کفش های چرمی در بیرجند به فراوانی یافت می شد اما امروزه عده معدودی اقدام به گیوه بافی و گیوه دوزی با استفاده از نخهای پنبه ای و ساخت کفشهای چرمی می کنند.

صنایع دستی چوبی

صنایع دستی چوبی در استان خراسان جنوبی فراوان است و مردم بیرجند و... در رشته های بومی و اصیل منطقه مثل حصیر بافی، خراطی، ترکه بافی و اسپند بافی سر رشته داشته و در گروه صنایع دستی چوبی و رشته هایی همچون معرق چوب، منبت چوب، مشبک چوب، محرق چوب بسیار سرآمدند.

رودوزیهای سنتی

بانوان استان خراسان جنوبی صبر، شکیبایی و هنر را با رودوزیهای سنتی مانند بخارادوزی، بلوچی دوزی، پته دوزی، ابریشم دوزی، خامه دوزی، سکمه دوزی، چشمه دوزی و شبکه دوزی، گلابتون دوزی، سرمه دوزی، ملیله دوزی، نَقده دوزی، سکه دوزی، سنگ دوزی، پولک دوزی، چهل تکه دوزی به نمایش می گذارند.

به تزئین پارچه های اکثراً ساده وارزان با استفاده از نخهای الوان و با کمک سوزن و قلاب و بخیه های ظریف رودوزی می گویند.

سفره‌آردی

یکی دیگر از صنایع دستی کاربُردی – تزیینی خراسان جنوبی سفره آردی نام دارد که علت نامگذاری آن به کاربرد این بافته‌ها برای خمیرگیری نان مربوط می شود. سفره‌آردی به عنوان زیرانداز برای پخت، رو کرسی‌ای و سجاده نیز استفاده می شود.

جنس سفره آردی از پنبه، پشم و یا ترکیبی از هر دو می باشد که به‌صورت گلیم‌باف با نقوش هندسی ساده بافته و یا برای تهیه آن از ترکیب دو تکنیک بافت گلیم و قالی استفاده می‌شود.در منطقه‌ی قائنات و سرایان سفره آردی با ترکیب تکنیک گلیم ساده و پیچ و گلیم‌پیچ با حاشیه‌ی پرزدار بافته می‌شود.

سفالگری

صنعت سفالگری در شهرهای بیرجند و خوسف و شهرستان فردوس از رواج نسبتاً خوبی برخوردار است و مردم این مناطق اکثرا محصولات بدون لعاب بوده یا به همراه لعاب ابتدایی مانند سبو، قدح، ضرب یا تنبکقلّک، جام، کوزه،ـ تنور، لیوان، گلدان، کاسه، قلیان و تقار می سازند. این افراد با روشهای مفتولی (کویل) ظروفی با ارتفاع زیاد و یا ساختن تنور می سازند.

برک‌بافی

برک‌بافی از قدیمی‌ترین صنایع دستی استان خراسان جنوبی است که قدمت آن به قبل از دوره‌ی سلجوقی برمی‌گردد.کرکی یا کورگی که به آن برک نیز می گویند، نوعی پارچه از پشم شتر یا موی بز است که از لطافت و استحکام بسیار مطلوبی برخوردار بوده و با دستگاه‌های نساجی سنتی بافته می‌شود که رنگرزی نشده و خودرنگ است و در رنگ‌های قهوه‌ای، سیاه، سفید، شیری و خاکستری وجود دارد.

در گذشته از نوع اعلای برک معروف شمشیرک برای تهیه لباس شاهان استفاده می شد اما برک، معمولا برای دوخت لباس زمستانی به ویژه کت مردانه استفاده می‌شود.

صنایع دستی فلزی

در استان خراسان از گروه صنایع دستی رشته هایی مانند چلنگری یا آهنگری، مسگری، علامت سازی، قفل سازی، افزار فلزی (اسلحه سازی…)، چاقو سازی فعالیت دارند و صنایع دستی معتبری را تهیه می کنند.

جاجیم بافی

جاجیم دستبافته ای شبیه پلاس و گلیم با نقش های راه راه رنگی است که برای بافتن آن از نخهای رنگین پنبه ای یا پشمی یا نخ کاموا استفاده می شد. جاجیم پرز نداشته به عنوان زیرانداز، لحاف کرسی، روفرشی، سفره نان،روپشتی،سجاده، انواع کیف زنانه،کوسن، دمپایی، پاتابه کاربرد دارد.

جاجیم دارای طرح و نقش های متفاوت و زیبا بوده و در آن نقش مایه هایی چون اشکی یا دندانه دار، تمام گل، نیم گل، نیم ساده، تسمه، دندان موشی و لبه دور بکار رفته و نقوش آن بیشتر به رنگ های سبز، زرد، قرمز، سفید و بنفش می باشد.

حصیربافی

یکی از قدیمی ترین صنایع دستی خراسان جنوبی، حصیربافی یا بافت بوریا است که با استفاده از برگ درخت خرما در شهرستان نهبندان و به‌خصوص روستای دهسلم رواج دارد. حصیربافان خراسان جنوبی با دقت و ظرافت انواع سبد و زنبیل، زیرانداز در فرمهای دایره و بیضی، حیوانات تزئینی از جمله شتر و شیلگ (محل نگهداری مواد غذایی) را با هنر خود تولید می کنند.

خراطی سنتی

خراطی چوب که نوعی نازک کاری روی چوب محسوب می شود، که از صنایع دستی بومی خراسان جنوبی می باشد. هنرمندان خراسان جنوبی با هنر خود و بوسیله خراطی سنتی انواع تابلو ها، پایه های مبل، تختخواب، میز و صندلی، چرخ های ریسندگی، دوک نخ ریسی، نی و بدنه قلیان، پلپلیس(فرفره)، مهره شطرنج، وردنه را می آرایند.

نمدمالی

نمد یکی از صنایع دستی خراسان جنوبی است که به اصطلاح نسج نابافته است با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت ایجاد می شود. ساختن نمد براساس خاصیت جَعدیابی و دیگر پوسته ای شدن الیاف پشم است و به عنوان زیر انداز، و کَپَنَک (کُرگوش)که لباس ویژه چوپانان منطقه می باشد کاربرد دارد.

نقش سه گل، پنج گل، درختچه، اشکال هندسی، خطوط از انواع نقشه های رایج در نمدهای منطقه می باشند. گاهی نمدمال، نام خود یا صاحب نمد و اسماء مذهبی را روی نمد می نویسد.