مروری بر تمدن ایلام در هفت تپه و مهرهای استوانه ای + عکس

تمدن ایلام
ایلامیان یا عیلامی ها مجموعه اقوامی بودند که از هزاره چهارم تا هزاره نخست پیش از میلاد، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی ایران فرمانروایی داشتند. بر اساس تقسیمات جغرافیایی امروز، ایلام باستان سرزمین های خوزستان، فارس، ایلام و بخش هایی از استان های بوشهر، استان کرمان، لرستان و کردستان را شامل می شد. ایشان نه آریایی بودند و نه سامی و زبان ایلامی زبانی تک خانواده است. بعنی خویشاوندی آن با هیچ خانواده زبانی در جهان اثبات نشده است. ولی برخی از دانشمندان زبان آنها را با زبان دراویدیان هند هم خانواده می دانند.
پادشاهی ایلام در اوج برتری اش، بر بخش هایی از میان رودان (بین النهرین) سیادت داشته و حتی تمامی پهنه سرزمین ایران آن روزی را هم شامل نمی شده است. پادشاهی ایلام اتحادی از ایلات و طوایف منطقه را شامل می شد، اما چنین اتحادی لزوما به معنی امپراتوری نبوده. هرگاه ایلامیها قدرت یافته اند، نقشی در سیاست میانرودان ایفا نموده اند و حتی بر بخش هایی از آن سرزمین، اگر چه کوتاه مدت، فرمان راندند.  محل کنونی مسجد سلیمان قدیم ترین پایتخت پادشاهی هخامنشی بوده است. پیش از کورش بزرگ شش پادشاه از خاندان هخامنشی در ایلام حکومت کرده اند. تمدن ایلامیان از راه دریایی و بلوچستان با تمدن پیرامون رود سند هند و از راه شوش با تمدن سومر مربوط می شده است.
به قدرت رسیدن حکومت ایلامیان و قدرت یافتن سلسله عیلامی پادشاهی اوان در شمال دشت خوزستان مهم ترین رویداد سیاسی ایران در هزاره سوم پ. م است. تا پیش از ورود مادها و پارسها حدود یک هزار سال تاریخ سرزمین ایران منحصر به تاریخ سیاسی ایلام است. تمدن ایلام به دست آشور بانیپال، پادشاه قدرتمند آشور منقرض شد. دیرینه ایلام، پس از هزاران سال مقاومت در برابر اقوام نیرومندی چون سومریها، اَکَدی ها، بابلی ها و آشوری ها از دشمن خود آشور شکست خورد و از صفحه روزگار محو گردید.از مهمترین مراکز تمدن عیلام می توان به شوش، سرپل ذهاب، انشان، چغازنبیل و هفت تپه اشاره کرد.

هفت تپه
پایگاه حفاظت و مرمت چغازنبیل و هفت تپه در سال 1998 میلادی (1377 خورشیدی) برای جلوگیری از تخریب هر چه بیشتر این شهر کهن طی توافق به عمل آمده بین سازمان میراث فرهنگی ایران، یونسکو، بنیاد اعتباری ژاپن و همکاری موسسه کراتر فرانسه (موسسه بین المللی حفاظت از بناهای خشتی) طرح مطالعاتی حفاظت و مرمت محوطه تاریخی چغازنبیل را در زمینه های مختلف علمی آغاز کرد.

محوطه باستانی هفت تپه حدود 15 کیلومتری جنوب شرقی شهر شوش واقع شده و همان طور که از نام آن پیدا است از تپه های متعددی تشکیل شده است. گستردگی این محوطه باستانی به مراتب باعث جلب توجه کاوشگران مختلف قرار گرفته است. اولین عملیات حفاری به سرپرستی دکتر عزت الله نگهبان در سال 1344 در این محل آغاز گردید که تا سال 1357 ادامه یافت. بررسی های سطح الارضی که قبلاً مَک آدامز (Robert McC Adams) در این ناحیه انجام داده بود گویای این مساله بودند که این محوطه گسترده باستانی فقط در دوره محدودی مسکونی بوده است. کاوش های باستان شناسی هفت تپه از نظر کشف متون کتیبه دار یکی از حفاری های نادری است که در کشور ما انجام شده، حفاری های هفت تپه تاکنون چند کتیبه سنگی بزرگ متجاوز از هزاران گل نوشته را به خط میخی و زبان اکدی عرضه نموده است.

مهرهای مکشوفه از هفت تپه به صورت مسطح یا استوانه ای و از مواد مختلفی چون سنگ و گل پخته و بدل چینی ساخته شده اند. اثر مهرها دارای نقوش مختلف و با صحنه هایی همچون پیش کشی هدایا به خدایان و نیایش و غیره بوده و بیشتر بر روی پوشش گلی زده می شدند که برای مسدود کردن دهانه محفظ ها یا تنگ های سفالی به کار می رفته است.

این ظروف به صورت ساده و یا منقوش و در اشکال مختلفی همچون کوزه های کف گرد و نوک تیز، ساغرهای پایه دکمه ای، خمره هایی با کف مسطح و کاسه های کوچک و بزرگ و غیره دیده می شوند. ظروف ساده عمدتا نخودی رنگ بوده و سفال های منقوش با نقش های ساده هندسی به رنگ های قهوه ای روشن و تیره تزیین شده اند.
پیکرک هایی که در این منطقه کشف شدند به دو دسته انسانی و حیوانی تقسیم می شوند. پیکرهای انسانی خود شامل انواع مختلفی است که عبارتند از پیکرهای مرد و زن و و نوازندگان. این پیکرها غالبا به روش قالب گیری ساخته شده و سپس در کوره پخته شده اند. پیکرک های حیوانی بیشتر به شکل گاو کوهاندار است که به صورت مسبک با کوهان های بزرگ ساخته شده است. این اشیا عمدتا مفرغی بوده که خنجرها، تبرها، پیکان ها، اسکنه ها، مغارها، درفش ها، سوزن ها، دکمه ها، سرنیزه ها، قلاب ها، میخ ها و غیره مهمترین آنها هستند.
در ضمن کاوش های هفت تپه آثاری از نقاشی دیواری به صورت قطعات گلی منقوش به طور پراکنده به دست آمده است که احتمالا در هنگام ویرانی بنا فروریخته اند. بیشتر نقوش هندسی و به رنگ های آبی، نیلی، قرمز، نارنجی، زرد، خاکستری و سیاه و سفید است. سه نمونه جالب از این اشیا که شامل سردیس یک مرد و زن ایلامی و ماسک چهره یک مرد می باشد از حفاری های هفت تپه به دست آمده است. تابوت هایی که در این منطقه کشف شده است در ابعاد و اندازه های مختلف و جنس آنها سفالی است.