معنای اربعین و دلیل مقدس بودن عدد چهل

معنای اربعین و اسرار عدد چهل

اربعین یا عدد چهل از اعدادی است که رازهای بسیاری از اسرار خداوند در آن نهفته است. این عدد شاید در نگاه اول عادی به نظر برسد اما در فرهنگ عرفان اسلامی در ارتباط با کیفیات مطرح می شود و تکرار عمل برای 40 مرتبه، ابعاد روحانی و عرفانی انسان را تکمیل می کند.

عدد چهل در قرآن و روایات مختلف بارها و بارها استفاده شده است، نمونه شاخص آن اربعین و چهل روز پس از شهادت امام حسین (ع) و یارانش در عاشورا است که اهل بیت امام بر سر مزار شهدا به کربلا آمدند. در این بخش از پلاس وی با برخی از رازها و داستانهایی که به عدد چهل مربوط است اشاره می کنیم.

تعابیری که برای عدد چهل در نظر گرفته شده است:

یکی از تعابیر رایج عددی، تعبیر عدد چهل می باشد که در بسیاری از موارد به کار رفته است. یک نمونه از آن سن چهل سالگی رسول خدا (ص) در زمان مبعوث شدن است. گفته شده که عدد چهل در سن انسانها، نشانه بلوغ و رشد فکری است، تعابیر دیگری که برای عدد 40 در نظر گرفته شده است عبارتند از:

• حضرت عیسی مسیح 40 روز در بیابان روزه گرفت تا خود را در برابر اهریمن بیازماید.

• رشد انسان در چهل سالگی به کمال می رسد. «غوالی الئالی، ص431»

• حضرت آدم در فراق بهشت 40 روز گریست. «بحارالانوار، ج11، ص162»

• حضرت آدم در مرگ هابیل چهل شب گریه کرد. «بحارالانوار، ج 11، ص 44»

• زمین چهل روز در مرگ مومن می گرید. «تفسیر عیاشی،ج2، ص154»

• خداوند چهل روز به فرعون مهلت داد. «اتحاف الساده، ج1، ص75»

• چهل شب تعطیلی مساجد از نشانه های ظهور است. «صحیفه الرضا، ص14»

• هر کس چهل حدیث حفظ کند، خداوند او را فقیه و عالم محشور کند. «بحارالانوار، ج2، ص253»

• کسی که شراب خواری کند، نمازش تا 40 روز مقبول واقع نمی شود.«مستدرک الوسائل، ج 17، ص 57»

• زیارت اربعین یکی از نشانه های مومن است. «امالی شیخ صدوق، ص251»

عدد چهل از منظر قرآن

عدد چهل یا اربعین، از موضوعاتی است که در قرآن و روایات از جایگاه ویژه ای برخوردار است و تاکنون کتاب های فراوانی درباره آن نوشته شده است. در قرآن کریم این واژه در چهار آیه و مرتبط با سه موضوع دیده می شود:

1. آیه 51 بقره از میقات چهل شبه موسی خبر می دهد:

« واِذ وعَدنا موسی اَربَعینَ لَیلَةً»

که در آیه 142 اعراف به این صورت تفصیل داده شده است:

«و واعَدنا موسی ثَلـثینَ لَیلَةً و اَتمَمنـها به عشر فَتَمَّ میقـتُ رَبِّهِ اَربَعینَ لَیلِةً»

مفسران برآنند که آن چهل شب در سی شب ذی القعده و دهه اول ذی الحجه بوده است؛ چنان که در روایاتی از امام صادق (ع) نیز بر این تعیین دلالت دارد؛ میقات چهل روز و چهل شب حضرت موسی(ع) در تورات نیز آمده است.

2. در آیه 26 مائده از چهل سال ممنوعیت ورود بنی اسراییل به سرزمین مقدس و چهل سال سرگردانی آن ها در قطعه ای از زمین خبر داده است:

« قالَ فَاِنَّها مُحَرَّمَةٌ عَلَیهِم اَربَعینَ سَنَةً یَتیهونَ فِی الاَرضِ فَلاتَأسَ عَلَی القَومِ الفـسِقین ».

این ممنوعیت پس از آن بود که موسی به قوم خود برای ورود به سرزمین مقدس فرمان داد؛ اما بنی اسراییل به این دلیل که در آنجا مردمی جبارند، از اطاعت موسی سر باز زدند و گفتند:تا آنان از آن جا بیرون نروند، ما هرگز وارد آن شهر نمی شویم. در تورات نیز داستان سرگردانی بنی اسراییل ذکر شده است.

3. در آیه 15 سوره احقاف آمده است:

« ووصَّینَا الاِنسـنَ بِولِدَیهِ اِحسـنـًا حَمَلَتهُ اُمُّهُ کُرهـًا و وضَعَتهُ کُرهـًا و حَملُهُ وفِصــلُهُ ثَلـثونَ شَهرًا حَتّی اِذا بَلَغَ اَشُدَّهُ و بَلَغَ اَربَعینَ سَنَةً قالَ رَبِّ اَوزِعنی اَن اَشکُرَ نِعمَتَکَ الَّتی اَنعَمتَ عَلَیَّ و عَلی ولِدَیَّ و اَن اَعمَلَ صــلِحـًا تَرضـهُ و اَصلِح لی فی ذُرِّیَّتی اِنّی تُبتُ اِلَیکَ وانی مِنَ المُسلِمین».

در این آیه از چهل سالگی انسان یاد شده و این که خداوند به همه انسان ها درباره نیکی به پدر و مادر سفارش کرده است؛ اما فقط نیکوکاران به این سفارش الهی عمل و به پدر و مادر خود نیکی می کنند و این نیکی را تا رسیدن به رشد کامل خود و رسیدن به چهل سالگی ادامه می دهند؛ آن گاه در چهل سالگی دعا می کنند و از خداوند توفیق می طلبند تا در برابر نعمت هایی که خود و پدر و مادرشان از آن برخوردار بوده اند، شکرگزار او باشند.

جایگاه عدد 40 در احادیث و روایات

در احادیث بسیاری عدد چهل، به سبب خاصیت افاده کثرت، بیشتر جنبه تقویت کنندگی تشویقی یا تحذیری دارد:توصیه به چهل بار ختم قرآن، حفظ چهل حدیث، دعا کردن در حق چهل مؤمن، حضور یافتن چهل تن در تشییع جنازه مؤمن و گواهی دادن ایشان به نیکی و ایمان وی و این که چنین شهادتی موجب آمرزش مرده خواهد شد و این که حد همسایگی تا چهل خانه از هر سو است.( کلینی، کافی،ج2،ص 669؛ کتاب الخصال،ج2، ص538،537،541،544)

موسی بن ابراهیم مروزی از موسی بن جعفر (ع) نقل کرده است که پیامبر (ص) فرمود:

از میان امّت من هر کس چهل حدیث از احادیثی که مردم در دین خود بدان نیازمندند حفظ‍ کند، خداوند او را در روز قیامت فقیه و عالم محشور خواهد ساخت. (ثواب الأعمال و عقاب الأعمال / ترجمه انصاری، ج 1، ص 259)

 امام صادق (ع) فرمود:

هر یک از شیعیان ما چهل حدیث را حفظ کند، خداوند در روز قیامت او را فقیه و عالم بر می انگیزد و او را عذاب نمی کند. و نیز فرمودند:آنگاه که مؤمنی بمیرد و چهل مؤمن بر جنازه اش حاضر شوند و بگویند خدایا! ما از او چیزی جز خیر ندیدیم و تو بر او از ما داناتری، خداوند تبارک و تعالی می فرمایند:شهادت شما را قبول کردم و او را آمرزیدم، آنچه را که شما نمی دانید.(وسائل الشیعه ، ج 27، ص 29)

پیامبر اکرم(ص) فرمودند:

هر کس چهل روز تنها برای خداوند متعال اخلاص ورزد، خداوند چشمه های حکمت را از قلب بر زبانش جاری می سازد. (میزان الحکمه، ج 4، ص 1930)

از ابن عباس(گویا به نقل از پیامبر) نقل شده است که اگر کسی چهل ساله شد و خیرش بر شرش غلبه نکرد، آماده رفتن به جهنم باشد. (آداب و اخلاق در اسلام - مسعود بن عیسی ورام، ص35)

یادبود انسانهای فوت شده بعد از چهل روز

یادبود اربعین تنها منحصر به مسلمانان نیست، بلکه غیر مسلمانان نیز تا چهل روز بعد از وفات نزدیکان خود، به عزای آنها توجه می کنند و در روز چهلم، نزدیکان و دوستان و خانوده اش بر سر قبرش حاضر می شوند تا به یاد او عزاداری کنند.

مسیحیان نیز به همین طریق مراسم عزای چهلم وفات شخص خود را با اجتماع در کلیسا برگزار می کنند و این اعمال را در نیم سال وفات شخص و یکسال تمام نیز انجام می دهند.

همچنین یهودیان؛ عزای شخص وفات یافته را پس از سی روز و نه ماه و یکسال کامل برگزار می کنند. (مقتل الحسین (ع) ، سید عبد الرزاق المقرم، ص 365)