وقفه‌ٔ تربیتی (time-out) با وقفهٔ تربیتی مثبت (time-in) کمی فرق دارد که در اینجا موضوع بحث ما استفاده از وقفهٔ تربیتی مثبت است. همچنین وقفه‌ها برای سن زیر دو سال اغلب مؤثر نیستند و بعد از دو سالگی هم می‌توان از آن در شرایط خاص و با آگاهی کامل از شکل و هدف انجامش، اقدام به استفاده از آن به عنوان یک راهکار تربیتی کرد. در این مطلب با همه چیز در مورد وقفهٔ تربیتی مثبت کودکان در دو سالگی آشنا شوید.

وقفهٔ تربیتی مثبت چیست

وقفهٔ تربیتی مثبت، یعنی تغییر یک موقعیت و دعوت به یک فعالیت آرام. وقفهٔ تربیتی مثبت در واقع روشی برای کمک به کودک در کنار آمدن با احساساتش است. به این معنا هر زمان که فرزندتان از کوره در رفت، کاری را که انجام می‌دهید متوقف کنید و از او بخواهید پیش شما بنشیند و لحظه‌ای ساکت باشد.

اما در برخی از وقفه‌های تربیتی معمول که برای یک کودک در سن کم مناسب و مفهوم نیست، اغلب کودک را در جایی می‌نشانند تا آرام بگیرد؛ هرچند نه در اتاق خوابش یا جایی ناامن و تاریک که برایش مفهوم ترس یا وحشت را تداعی کند، مثل کمد، گنجه، یک اتاق ناآشنا یا هر جای دیگری شبیه این موارد که غلط و نادرست هستند! در مورد محل درست وقفه برای کودکان بیشتر بدانید.

همچنین لازم به ذکر است که در وقفه‌های تربیتی از کودک نمی‌خواهیم به رفتار نادرستش فکر کند، بلکه هدف فقط و فقط خارج شدن از یک موقعیت اضطراب‌آور برای آرام گرفتن کودک است. پس تفاوت این دو نکته با یکدیگر را هم دست‌کم نگیرید!

به‌طورکلی، موضوع وقفهٔ تربیتی موضوعی حساس است و همین حساسیت باعث می‌شود که بیشتر کارشناسان فرزندپروری زیاد در مورد آن با والدین گفت‌وگو و بحث نمی‌کنند، آن هم نه به این دلیل که یک تکنیک وحشتناک است، چون این‌طور نیست. اما اغلب بزرگسالان از آن به طور نادرست و در شرایط نامناسب استفاده می‌کنند که منجر به تحقیر کودکان و کلافگی خودشان می‌شود.

درک یک کودک دو ساله از وقفهٔ تربیتی

وقفهٔ تربیتی: در دو سالگی چه انتظاری می‌توان از کودک داشت

کندوکاو دنیای اطراف، شغل یک کودک دو ساله است و بخشی از این کندوکاو شامل آزمایش و به چالش کشیدن مرزهای تعیین‌شده برای دنیای اوست. این بدان معنی است که کودک دو ساله‌ٔ شما در تلاش برای این که دریابد چه چیزی پذیرفته است و چه چیزی نیست، محدودیت‌هایی را که شما برایش تعیین کرده‌اید زیر پا می‌گذارد. همچنین، او موجودی زیر نفوذ احساساتش است و می‌تواند در چشم به هم زدنی از یک بچه‌ٔ خوشحال و خرسند به موجودی پرخشاگر و ترسناک تبدیل شود.

هنگامی که کودک شما بیش از آن که به نفعش باشد تهییج و تحریک می‌شود، گاهی اوقات بهترین راه برای کمک به او در مهار خودش این راه است که او را از هر آنچه باعث ایجاد بحران یا تست کردن محدودیت‌ها شده است جدا کنید و کمی وقت آرام و ساکت به او بدهید. بسیاری از کارشناسان در استفاده از وقفه‌های سنتی، مخصوصاً برای کودکی در این سن تردید دارند. برای کودکان دو ساله یک‌جا نشستن دشوار است، بنابراین تلاش برای این که کودک شما برای مدت‌زمان مشخصی در یک مکان بماند به راحتی می‌تواند به صحنه‌ٔ تعقیب و گریز یا یک جنگ قدرت صعودی تبدیل شود.

پس اجازه دهید به جای وقفه‌ٔ تربیتی آن را «وقفه‌ٔ مثبت» بنامیم. وفقه‌ٔ مثبت، دقایقی برای برقراری ارتباط با فرزندتان در زمانی است که دنیا او را آشفته و پریشان کرده و باعث پرخاشگری و از کوره در رفتن کودکتان شده است. در ادامه چند نکته برای بردن بیشترین بهره از تکنیک وقفهٔ تربیتی مثبت را بدانید.

استفادهٔ درست از وقفهٔ تربیتی برای کودکان دو ساله

وقفه را معرفی کنید

قبل از هر چیز باید بدانید که لازم است کودکتان معنای وقفه را بداند. پس وقفه را به او معرفی کنید. ما نمی‌توانیم کودک را در موقعیت وقفه قرار دهیم، بدون این که دلیلش را برای او توضیح دهیم. پس به عنوان مثال با این جمله‌ها برایش توضیح دهید که: «وقتی تو خیلی بدرفتاری کنی یا طوری رفتار کنی که مامان و بابا درست نمی‌دونند، ما اون رو زمان وقفه اعلام می‌کنیم. این یعنی تو باید برای مدت کوتاهی اینجا بنشینی تا وقتی که بتونی یه کم آروم بشی.» همچنین بعضی از والدین معتقدند اعلام وقفه با یک علامت نمایشی یا استفاده از یک عروسک یا خرس عروسکی برای نشان دادن زمان وقفه مفید است.

وقفه را مجازات تلقی نکنید

اگر وقفه را به عنوان مجازات در نظر نگیرید، فرزندتان نیز چنین نخواهد کرد و دقیقاً هم باید همین‌طور باشد. در عوض، آن را فرصتی بدانید که به کودک خود بیاموزید چگونه با درماندگی‌ها و کلافگی‌های معمول کنار بیاید و رفتارش را اصلاح کند. اگرچه این کار در بعضی مواقع ممکن است به تلاشی فوق بشری نیاز داشته باشد، اما سعی کنید هنگام اعلام «وقفه» لحنتان سرزنش‌آمیز، با فریاد یا عصبانی نباشد. هدف این نیست که کودک خود را گوشمالی دهید، بلکه فقط کمک به او برای دنده عوض کردن است. هدف از وقفه‌ٔ تربیتی این است که وضعیتی بدترشونده را به شکلی غیراحساسی و خونسرد خنثی‌ کنید و تغییر مسیر دهید. همچنین هدف این است که به کودک کمک کنید درست رفتار کند بدون این که الگویی منفی ایجاد شود، مثل الگویی که داد زدن ایجاد می‌کند.

وقفه‌ها را با هم بگذرانید

بیشتر کودکان دو ساله آماده‌ٔ وقفهٔ انفرادی نیستند، بنابراین مفهوم وقفه را با گذراندن یک وقفه‌ٔ «مثبت» با یکدیگر معرفی کنید. وقتی کودک دو ساله‌ٔ شما تحریک می‌شود و در آستانه‌ٔ از دست دادن کنترل خود است بگویید: «بیا برای خوندن یه کتاب به خودمون وقفه بدیم تا حالمون بهتر شه». هر فعالیت ساکتی مانند گوش دادن به موسیقی، دراز کشیدن یا کنار هم قرار دادن اجزای یک پازل ساده جواب می‌دهد. گذراندن وقفه همراه کودک، او را با پیام «دوره‌ای برای آرام شدن» عادت می‌دهد. وقفه‌ٔ تربیتی در عین حال که از جنگ اراده‌ای که یک وقفه‌ٔ جدی‌تر برمی‌انگیزد جلوگیری می‌کند، مارپیچ و سیر نزولی رفتار منفی را قطع می‌کند.

از قبل برنامه‌ریزی کنید

وقفه‌ٔ تربیتی را ناگهان و در زمان کلافگی کودک معرفی نکنید. این روش، زمانی بهتر جواب می‌دهد که از قبل توضیح داده شده باشد. از اصطلاحات ساده استفاده کنید: «وقتی خیلی هیجان‌زده بشی یا طوری رفتار کنی که مامان و بابا درست نمی‌دونن، بهش می‌گیم «وقفه». این یعنی ما مدتی کنار هم می‌شینیم تا تو بتونی خودت رو آروم کنی». انجام این کار به صورت نمایشی یا استفاده از یک عروسک یا خرس عروسکی برای نمایش عملی آن مفید خواهد بود.

انعطاف‌پذیر باشید

با کودک دو ساله، هدف شما این است که صرفاً نکتهٔ توقف اجباری در کاری را معرفی کنید. چنین وقفه‌ای می‌تواند برای کودک دو ساله‌ٔ مصمم و خودمحور شما به اندازه‌ٔ کافی ناراحت‌کننده باشد؛ اصرار بر این که مدت زمان مشخصی در یک مکان خاص بنشیند می‌تواند دیگر بیش از حد تحملش باشد. به جایش، فقط کنار او بنشینید، درست همان جایی که هست. ۳۰ ثانیه تا یک دقیقه کافی است. وقفه باید به قدری باشد که بتواند توجه او را دوباره متمرکز کند اما نه آن‌قدر طولانی که کلافه شود. به عنوان مثال، کودک را بنشانید و بگویید حروف الفبا را بخواند، سپس او را به سمت فعالیت دیگری هدایت کنید.

به فرزند خود گزینه‌های دیگری بدهید

به عنوان مثال، اگر او در حال پرتاب اسباب‌بازی‌هایش است، قانون «ممنوعیت پرتاب اسباب‌‌بازی‌های سفت» را به او یادآوری کنید. سپس یک سبد بیاورید و پرتاب اسباب‌بازی‌های نرم یا حیوانات عروسکی یا جوراب‌های گردشده به داخل آن را تمرین کنید.

انتظار معجزه نداشته باشید

همان‌طور که بدون شک کشف کرده‌اید، کودکان دو ساله آشکارا فعال، خودکامه و غیرقابل پیش‌بینی هستند. این طبیعی است، گرچه مسلماً برای شما سخت است و تنها راه‌حل صبر زیاد است. آزمایش محدودیت‌ها و محک زدن واکنش‌های شما، آن هم بارها و بارها روشی است که کودکتان برای ایجاد آگاهی و درکی مطمئن از دنیای اطرافش به کار می‌گیرد. او ممکن است بارها و بارها غذا را از روی میز بریزد تا ثابت کند که جاذبه‌ٔ زمین همچنان وجود دارد. ممکن است یک عمل را فقط برای اطمینان از این که هنوز «پذیرفته نیست» تکرار کند، بنابراین ثبات رویه‌ٔ شما حیاتی است.

هیچ رویکرد واحدی از جمله وقفهٔ مثبت به جای وقفهٔ تربیتی سنتی، کودک شما را به یک فرشته‌ٔ مطیع تبدیل نخواهد کرد. اما یادگیری این که چه رفتاری در این سن طبیعی است به شما کمک می‌کند انتظارات خود را در سطحی واقع‌بینانه نگه دارید. از سوی دیگر هم ممکن است دریابید که استفاده از تکنیک وقفه‌ٔ مثبت، یعنی تغییر به یک فعالیت آرام، در تمام دوران کودکی فرزندتان خوب جواب می‌دهد.