یکی از شهرهای مهم و باستانی ایران اردبیل است. این شهر در شمال غربی کشور در ارتفاع ۱۵۰۰ متری از سطح دریا در میان دشتی با همین نام قرار دارد. اردبیل نامی اوستایی به‌معنای شهر مقدس است. این شهر باستانی قدمتی بالغ بر سه هزار سال دارد و با توجه به موقعیت جغرافیایی آن، قرار گرفتن در حاشیه جاده ابریشم در گذشته تاریخ پر اهمیتی را به خود دیده است. این شهر در طول تاریخ گذرگاه کاروان‌های تجاری و نظامی متعددی بوده و همین امر سبب احداث آثار و بناهای تاریخی بسیاری همچون کاروان‌سراها در این شهر شده است.
بازدید از جاهای دیدنی اردبیل و جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی این شهر در برنامه بسیاری از گردشگران قرار دارد. اردبیل سر حلقه سلسله صفویه بوده است و چند تن از پادشاهان ایران در این شهر سکونت کرده‌اند. بر اساس نظر برخی باستان‌شناسان تمدن و سکونت در این شهر به ۶ هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. محوطه‌های باستان‌شناسی و آثار کشف شده در این شهر گواهی بر قدمت دیرینه این منطقه در طول تاریخ است.
کاروانسرای سنگی صائین
عکس: نشاط آوران
کاروانسرای سنگی صائین یا کاروانسرای عباسی که در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است، در ۱۵ کیلومتری جاده سراب قرار دارد. گذر جاده ابریشم از استان اردبیل منجر به احداث کاروانسراهایی با معماری بی‌نظیر از لحاظ نوع معماری و هنر ظریف ایرانی شده و وجود کاروان‌سراهای متعدد بیانگر رونق اقتصادی این منطقه در گذشته است. کاروانسرای سنگی صائین از مهم‌ترین کاروان‌سراهای تاریخی این شهر است که قدمت آن به دوره صفویه می‌رسد.
شهر یری
عکس: Axan Bulut
شهر یری با ۴۰۰ هکتار وسعت محوطه‌ای باستانی در نزدیکی مشگین شهر است که از سه قسمت دژ نظامی، معبد و قوشا تپه تشکیل میشود. قدمت قلعه و معبد به ۱۴۵۰ سال پیش از میلاد و قوشا تپه به هفت هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. بیش از ۳۰۰ سنگ‌افراشت با ارتفاع‌های مختلف در این شهر وجود دارد که به‌شکل‌های انسانی بدون دهان ساخته شده‌اند. با توجه به کشفیات باستان‌شناسی این منطقه برای اولین بار قدمت سکونت بشر در اردبیل به دوره مس سنگ رسید. این محوطه باستانی به ثبت ملی رسیده است.
تپه نادری
تپه نادری آخرین اثر ثبت شده در دوره پهلوی است که گفته میشود نادرشاه افشار به سربازان دستور داد تا با مشت‌های خود تپه‌ای بسازند تا بتواند بر بلندای آن برای سربازان سخنرانی کند. بیشتر سفال‌های کشف شده از تپه نادری بدون لعاب، ساده و متعلق به دوره اسلامی است. این تپه تاریخی در سه کیلومتری جاده اردبیل به تبریز قرار دارد.
مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
عکس: Elmju
مجموعه بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی از نظر معماری اسلامی دارای اهمیت بسیاری است. شاه اسماعیل یکم و چندی از سران صفویه در این مجموعه تاریخی به خاک سپرده شده‌اند. معماری این بنا همانند معماری عصر رنسانس است و هنر خالص شرقی را با کاشی‌کاری، طرح‌ها، قاب، پنجره‌ها، مقرنس‌کاری‌ها و آجرکاری‌ها به‌خوبی نشان می‌دهد. این مجموعه تاریخی از شاهکارهای دوره اسلامی است که روی بنایی از عصر مغول احداث شده است.
سه موزه تخصصی باستان‌شناسی، موزه سنگ و کتابخانه تخصصی بقعه شیخ صفی و موزه چینی‌ها یا چینی‌خانه در این مجموعه تاریخی قرار دارد. موزه چینی‌خانه، با حدود چهار قرن قدمت، در بخش شرقی رواق اصلی مجموعه شیخ صفی‌الدیل اردبیلی، قرار دارد و طراح آن شیخ بهایی از مشاهیر و دانشمندان دوره حکومت صفویان است.
مجموعه بقعه شیخ امین الدین جبرئیل
مجموعه بقعه شیخ امین الدین جبرئیل یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های معماری اسلامی در اردبیل است
مجموعه بقعه شیخ امین‌الدین جبرئیل از بهترین نمونه‌های آرامگاهی معماری اسلامی است که از شاهکارهای دوره صفویه محسوب میشود. این مجموعه تاریخی شامل حصار، حیاط بقعه، ایوان جلوبنا، رواق، بنای اصلی بقعه، حجرات و غرفه‌ها است. بنای این مقبره به‌طور نامساوی از دو قسمت تشکیل شده است، یک عمارت چهارگوش مرکزی و یک مقصوره مانند پنج ضلعی در جلو دارد.
مسجد جامع اردبیل
مسجد جامع اردبیل یا جمعه، مسجد مربوط به دوره سلجوقیان است که کنار آتشکده‌ای احداث شده است. این مسجد تا اوایل دوره صفوی کاربری داشت. در دوره ایلخانی جمعه مسجد برای آخرین بار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. نقشه این مسجد برخلاف مساجد دوره سلجوقی ساخته شده است که اغلب به‌صورت چهار ایوانی بنا می‌شده‌اند. زیر تالار اصلی مسجد، به‌منظور تسهیل عبور و مرور مردم و دسته‌ها و اجتماعات، دهلیزها و راهروهایی به‌صورت شبکه‌ای منظم، طراحی شده است. مسجد جامع اردبیل از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین مساجد اسلامی ایران است که هم‌اکنون محوطه مکعبی آن سرپا است.
دریاچه شورابیل
عکس: آذرخش
دریاچه شورابیل از جاذبه‌های طبیعی اردبیل است که قدمت آن بیش از دریاچه ارومیه است. این دریاچه در داخل شهر اردبیل در خیابان دانشگاه قرار دارد و دارای امکانات تفریحی، ورزشی و فرهنگی بسیاری است. این دریاچه از مناطق شکار ممنوع اردبیل است که به منطقه نمونه گردشگری شورابیل تبدیل خواهد شد.
رودخانه بالیقلو چای
عکس: Seeiran
رودخانه بالیقلو چای يا رودخانه ماهی‌دار از کوه سبلان سرچشمه می‌گیرد و از شهر اردبیل می‌گذرد و به رودخانه قره‌سو می‌ریزد. جریان آب این رودخانه کشاورزی را در بیشترین مناطق روستایی اردبیل رونق داده است.
دریاچه نئور
دریاچه نئور بزرگترین دریاچه طبیعی اردبیل است که یکی از بزرگترین دریاچه‌های آب شیرین کشور نیز محسوب میشود. عمق دریاچه تا ۱۳ متر می‌رسد و وسعت آن بیش از ۲۰۰ هکتار است. این دریاچه به‌عنوان یک منطقه حفاظت‌شده زیست محیطی، تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست است و اهمیت‌های زیستگاهی، اکوتوریستی، زنبورداری، کشاورزی و دامداری دارد.
قدمت جنگل فندقلو به چند میلیون سال قبل باز می‌گردد
جنگل فندقلو
جنگل فندقلو دارای درختان مختلف میوه مانند فندق، سیب وحشی، گوجه سبز، ازگیل ، به، تمشک و توت فرنگی است و از جاذبه‌های طبیعی اردبیل به شمار می‌رود. تله كابين حيران در میان این جنگل از دیگر دیدنی‌های این منطقه است. این تله‌کابین از استانداردترین ایستگاه‌های موجود در تله‌کابین‌های کشور است.
پیست اسکی آلوارس
عکس: Soroush90gh
پیست اسکی آلوارس علاوه بر اینکه بزرگترین پیست اسکی ایران محسوب میشود، بسیار منحصربه‌فرد و خاص است. این پیست در دامنه‌های مرتفع سبلان و در نزدیکی روستایی با همین نام واقع شده است. بالابر و تله‌سیژ از امکانات این پیست اسکی است. در برخی تابستان‌ها نیز بارش برف در این پیست اسکی مشاهده شده است.
پیست اسکی روی چمن جنگل فندقلوی نمین
عکس: Tripbama
پیست اسکی روی چمن جنگل فندقلوی نمین در منطقه‌ای کوهستانی و در نزدیکی اردبیل، با ارتفاع ۱۷۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد. اولین دوره مسابقات اسکی روی چمن در سال ۱۳۹۲ در این پیست برگزار شد.
پیکره سنگی بابا داوود عنبران
عکس: Deskgram
پیکره سنگی بابا داوود در شهر عنبران در ۴۰ کیلومتری اردبیل قرار دارد. ارتفاع این مجسمه سنگی حدود ۲۰ متر است که به‌شکل چهره انسانی است که به رو به نگاه می‌کند. این مجسمه را شبیه به مجسمه ابوالهول مصر می‌دانند.
تفرجگاه بولاغلار
تفرجگاه بولاغلار در غرب اردبیل واقع شده و نام آن به‌معنای چشمه سارهای جوشان است و از مناطق ویژه گردشگری طبیعی این منطقه محسوب میشود که مناظر طبیعی و فضای سبز و بکر، پوشش گیاهی خاص و چشمه‌های متعددی دارد.
موزه ها
عکس: البرز فلاح فیلتر
شهر اردبیل با توجه به تاریخ کهن خود آثار و دیدنی‌های باستانی و تاریخی بسیاری دارد و به همین دلیل موزه‌های متعددی در این شهر بنا شده است. موزه تاریخ طبیعی، مردم‌شناسی، موزه صنایع دستی، موزه مفاخر دینی و موزه مفاخر اردبیل از موزه‌های بی‌نظیر این منطقه به شمار می‌روند. در یکی از حمام‌های تاریخی شهرستان اردبیل به نام حمام آقا نقی، موزه مردم‌شناسی اردبیل واقع شده است که می‌توان انواعی از مجسمه با پوشش محلی مردم اردبیل، آثار و دست‌نوشته‌هایی از تاریخ، فرهنگ و هویت این ناحیه از کشور را مشاهده کرد.
بازار تاریخی اردبیل
عکس: آشنا ایران
بازار تاریخی اردبیل یادگاری از دوره صفویه است که در زمان حکومت شاه طهماسب اول رونق بسیاری داشته است. این بازار از راسته اصلی بازار، راسته قیصریه، علافان، راسته پیرعبدالملک، بازار زرگران، سراجان، پارچه فروشان، کفاشان، مسگران، چاقوسازان و آهنگران تشکیل شده بوده است.
گرمابه های تاریخی
در اردبیل گرمابه‌های تاریخی بسیاری همچون گرمابه قرادگنک، حاج محسن، پیر، سرچشمه، یعقوبیه و حمام تاریخی اوچ دکان دیده میشود. این گرمابه‌ها عموما در بافت قدیمی شهر و در کنار مسجدی بنا شده‌اند.
پل های تاریخی
عکس: آشنا ایران
در اردبیل با توجه به وجود رودخانه‌های متعدد و گذرگاهی بودن بر سر راه جاده ابریشم، پل‌های تاریخی متعددی دارد. پل هفت چشمه در دوره صفویه روی رودخانه بالیقلو چای احداث شده و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پل ابراهیم‌آباد نیز در دوره صفویه در محله‌های اوچدکان و ابراهیم‌آباد احداث شده و به ثبت ملی رسیده است. پل یعقوبیه نیز در دوره صفویه با پنج دهنه بر دو سوی رود بالیق لی بنا شده است. معماری طاق‌های این پل از آجر همراه ملات گچ و آهک است که به‌صورت طاق ضربی و به فرم جناغی ساخته شده‌اند پل نادری، پل سیدآباد، پل قره سو، پل سامیان و قرمزی کورپی (پل قرمز) از دیگر پل‌های تاریخی این شهر به شمار می‌روند.
کاروانسرای عباسی نقدی کندی
کاروانسرای عباسی نقدی کندی مشرق به دره نقدی در حاشیه رودخانه‌ای با همین نام قرار دارد و قدمت آن به عصر صفویان می‌رسد. در کنار این کاروانسرا قبرستانی وجود دارد که احتمال می‌رود متعلق به زمان کاربری آن بوده باشد.
عمده بناهای تاریخی و معماری‌های اصیل اردبیل به دوره صفویه تعلق دارد
کاروانسرای سرباز وطن (قانلی بلاغ)
کاروانسرای سرباز وطن (قانلی بلاغ) تنها کاروانسرای نوع چهار ایوانی از عصر صفویه است که در فاصله حدود ۸۰۰ متری نوار مرزی ايران و جمهوری آذربايجان واقع شده است. ايوان‌های چهارگانه آن از خارج به‌شکل پنج ضلعی و حالت برج پنج ضلعی به خود گرفته است. نمای خارجی کاروانسرا شامل يک دروازه ورودی در ضلع شرقی به عرض چهار متر و ارتفاع حدودا پنج متر و سه اطاق در اطراف آن است و فضای خارجی کاروانسرا فاقد طاق‌نما و تزیينات کاشی‌کاری است.
کاروانسرای شورگل
کاروانسرای شورگل روی تپه‌ای به ارتفاع سه متر قرار دارد. از ویژگی‌های خاص بنا استفاده از لاشه سنگ در کل بنا حتی در زدن طاق‌ها، قوس‌ها و سر درها و کوهستانی بودن پلان کاروانسرا است. در این محوطه سفال‌هایی از دوره اسلامی و دوره اشکانی کشف شده است که بر اساس آن‌ها قدمت این کاروانسرا احتمالا به قرن پنجم تا اواخر قرن هشتم هجری قمری می‌رسد.
عمارت های تاریخی
عکس: آشنا ایران
اردبیل شهری است با خانه‌ها و عمارت‌های تاریخی متعدد که ساخت این خانه‌های تاریخی از دوره قاجار در این شهر رونق گرفته است. عمارت آقازاده در مرکز شهر اردبیل در میدان عالی‌قاپو قرار دارد. این خانه تنها عمارت از هفت عمارت حاج اسماعیل آقااُف تاجر سرشناس دوره قاجار است. این عمارت به صورت متقارن ساخته شده است و شامل دهلیز، تالار اصلی، مخارجه، صندوقخانه، نشیمن، قول دوبام، مطبخ و محل حمام میشود.
در میان حیاط آجر فرش شده، حوض سنگی مستطیل شکلی، با سنگ‌های تراشیده و فواره قرار دارد. هم‌اکنون رستوران سنتی تاج شهر در این عمارت برپا است. خانه خلیل‌زاده، حاج یوسف صادقی، خادم باشی، رضازاده، شریعت، میر فتاحی، نوری زینال (خوئی)، وکیل‌الرعایا و خانه مروج (خلیل‌زاده) همگی از عمارت‌های تاریخی دوره قاجار در اردبیل به شمار می‌روند که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند. خانه سید هاشم ابراهیمی نیز در دوره زندیه و خانه مناف زاده در دوره پهلوی اول بنا شده‌اند.
