آداب و رسوم جیرفت در نوروز ، عروسی ، حنابندان و ..

آداب و رسوم مردم منطقه تاریخی و زیبای جیرفت

جیرفت شهری در جنوب استان کرمان است که به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و طبیعی به هند ایران شهرت دارد. مورخین عقیده دارند که جیرفت از کهن ترین شهرهای ایران است زیرا در آن تمدّنی کشف شده است که حدّاقل قدمت آن را برابر قدمت تمدن سومر تخمین زدند و بدین دلیل جیرفت به بهشت باستان شناسان شهرت یافت. مردم این کهن بوم و بر دارای آداب و رسوم مختلفی هستند که در ادامه این بخش از فرهنگ و هنر پلاس وی به برخی از این آداب و رسوم پرداخته ایم.

جیرفت یعنی چی؟

جیرفت از دو کلمه «جیر» و «افت» تشکیل شده که جیر به معنی پست و پایین و افت نیز به معنی افتاده است. جیرفت به معنای جلگه پست آبرفتی به شمار می رود. دلیل این نامگذاری احتمالا موقعیت جغرافیایی این خطه بوده است.

زبان و مذهب مردم جیرفت

جیرفت قبل از حمله مغول یکی از شهرهای آباد و ثروتمند جهان اسلام و بزرگ ترین مرکز تجاری جهان بوده است و پس از حمله آن ها به کلی ویران شد. در دوره سلجوقی، این منطقه بسیار آباد بوده و کاروانسراها، مدارس و مساجد در آن وجود داشته است.

زبان اکثر مردم جیرفت فارسی است اما در نواحی مختلف آن با لهجه ها و گویش های مختلف صحبت می کنند، زبان دوم مردم جیرفت زبانی محلی است ، در جبالبارز، لهجه جبالبارزی و در ساردوئیه لهجه ی ساردوئی رواج دارد. این دو لهجه را می توان به آسانی از هم تشخیص داد. بیشتر واژگان آن ها با فارسی مشترک است یا تغییر آوایی در آن ها صورت گرفته است.

بیشتر مردم جیرفت مسلمان و پیرو مذهب شیعه اند اما برخی مردم اهل سنت در این شهر در نواحی مرزی با بلوچستان زندگی می کنند. پوشاک در بین مردم کرمان به سه دسته کلی محلی، بلوچی و زرتشتی تقسیم می شود. زنان شلیت، چارقد، یل و پیرهن و مردان نیز کلاه گرد نمدی، مچ پیچ، قبا و جلیقه بر تن می کنند.

چرا به جیرفت کالیفرنیای ایران می گویند؟

جیرفت، سرزمین چهار فصل ایران است که در گذشته های دور، به نام جرودس، کامادای، دقیانوس و قمادین از آن یاد شده است. جیرفت دارای زمین های حاصلخیزی است و در تولید و صادرات محصولات گلخانه ای، خرما، سیب زمینی، مقام اول را داشته و قطب اول تولید هندوانه در ایران به شمار می رود.

جیرفت را کالیفرنیای ایران و نگین خاورمیانه می گویند زیرا فقط 6 ساعت زمستان دارد و در آن، فصل خزان، رنگی ندارد و همه اش بهار است، بخش های هندوستان و کالیفرنیای آمریکا نیز اینگونه اند.

آداب و رسوم مردم جیرفت

آیین حنابندان در جیرفت

آداب و رسوم و فرهنگ هر خطه ای در ازدواج عامل تمایز بخشیدن بین افراد آن خطه از افراد دیگر می شود، رفتارها و اعمالی که ریشه در گذشته افراد یک منطقه دارد و اگر نمی بود تشخیص باورها و اعتقادات افراد یک جامعه از دیگر جوامع دچار مشکل می شد.

حنابندان یک شب قبل از عروسی انجام می شود. در این مراسم خانواده داماد هدایا و لباس هایی را که برای عروس خریدند را در چمدان قرار می دهند و هر چمدان را اقوام داماد بر سر گذاشته بر خانه عروس خانم می برند. خانواده داماد در ظرفی حنا را با گلاب درست کرده و آن را تزئین نموده و از همرا با ساز و دهل و رقص و پایکوبی به سمت خانه عروس می برند.

اقوام داماد تا رسیدن به خانه داماد می رقصند تا به خانه عروس برسند سپس در خانه عروس هدایایی را که برای عروس خریدند را از چمدانها بیرون می آورند و با صدای بلند اعلام می کنند و نشان می دهند و شعرهایی بومی می خوانند:

در صندوق طلا سر صندوق طلا در صندوق وا کنید گوشوار عروس نگاه کنید

در صندوق طلا سر صندوق طلا در صندوق وا کنید کفش عروس نگاه کنید

در صندوق طلا سر صندوق طلا در صندوق وا کنید لباس عروس نگاه کنید

یک زن از اقوام نزدیک داماد با در دست داشتن ظرف حنا می رقصد و هر دو خانواده به رقص و پایکوبی می پردازند. مردها رقص چهاردار (چهار قدم است و گاهی شانه هایشان را می لرزانند و دستها را مانند دعا بالا می برند) و گاهی هم چهار پا دور خود می چرخند.

زمان حنابندان برخی خانم ها پارچه رنگی زیبایی را پهن کرده و برای شیرین کامی عروس و داماد قند می شکنند. در طول مدتی که زنان و مردان می رقصند، عروس داخل اتاق مانده و چادر سفیدی می پوشد و روی خود را می پوشاند تا اقوام داماد به سوی او بیایند.

اقوام داماد نزد عروس رفته و رختخوابی برای عروس پهن می کنند و یکی از بزرگان فامیل داماد (مادر، عمه یا خاله) بر سر و دست و پاهای عروس حنا می بندد و اشعاری در هنگام حنا بندون به نام «آبادو» می خوانند. خانواده عروس در حنابندان می گویند:

اِمشو حَناش می بَندیم وَردست و پاش می بَندیم

اگه حنا نباشه آب طَلاش می بَندیم

حنا بندی کنم من دودست رنگی کنم من

حنا بندی همینه دودست رنگی همینه

ای حنا بند ای حنابند بند یه حنای خوبیش ببند

داغ فرزندت نبینی گل بیا حجلش ببند

خانواده داماد در جواب می گویند:

حنا بندی همینه دودست رنگی همینه

حنا بندی کنم من دو دست رنگی کنم من

والله حَناش می بَندیم ور دست وپاش می بَندیم

اگه حنا نباشه خشک طَلاش می بَندیم

خانواده عروس می گویند:

بابای دوماد بگین بیا داریم حَناش می بَندیم

اگه حنا نباشه، دل به خداش می بَندیم

مادرِدوماد بگین بیا داریم حَناش می بَندیم

اگه حنا نباشه، خشک طَلاش می بَندیم

خانواده داماد می گویند :

گل داریم حنا بوی حنا داره میاد

خانواده عروس می گویند:

عموی دوماد بگین بیا داریم حَناش می بَندیم

اگه حنا نباشه دل به خداش می بَندیم

پس از خواندن اشعار و حنا گذاشتن روی دست های عروس، روی حنا پول می گذارند و فامیلهای نزدیک عروس پول هدیه می دهند. هنگام حنا بستن عروس، مردان داخل حیاط می رقصند و پایکوبی و چوب بازی می کنند و نی انبان و ساز و دهل می نوازند.

بعد از انجام مراسم حنا گذاشتن عروس داماد و خانواده اش و تعدادی از خانواده عروس به همراه گروه نوارنده به خانه داماد می روند و حنابندان داماد انجام می شود و زنان و مردان در حیاط خانه داماد به رقص و پایکوبی می پردازند سپس رختخوابی را برای داماد پهن می کنند و یکی از مردان فامیل حنا را به دست و پا و سر داماد می گذارد و اقوام داماد روی حنا دست و سر داماد پول می گذارند و گردنبندی از پول به گردن داماد آویزان می کنند. سپس با سنجاق قفلی روی شانه کسی که داماد را حنا می بندد پول آویزان می کنند. عروس و داماد همانگونه با حنا تا صبح می خوابیدند تا دست و پایشان رنگ بگیرد.

آیین نوروز در جیرفت

مردم جیرفت با آداب و رسوم خاصی به استقبال نوروز می روند. مردم جیرفت مانند تمام مردم کشورمان قبل از عید برای خرید لباس عیدشان به بازار و فروشگاه ها می روند و لباس های نو و پارچه های رنگین، خریداری می کنند.

مردم جیرفت ده روز مانده به عید مشغول کاشت سبزه می شوند و گندم، جو، عدس و ... می کارند. یکی از دیگر از رسوم پسنده مردم جیرفت قبل از عید، نظافت و خانه تکانی است تا قبل از رسیدن سال نو خانه را برای پذیرایی از میهمانان آماده شوند.

چیدن سفره هفت سین و تحویل سال

قبل از سال تحویل افراد خانواده هفت سین می چینند و علاوه بر سماق، سیر، سنجد، سمنو، سکه، سرکه و سبزه، برنج، آب، ماهی قرمز، آینه و … در سفره می گذارند. سکه نماد خیر و برکت و رفاه، برنج، نماد خیر و برکت و فراوانی، آب، نماد صافی و پاکی و روشنایی و گشایش کار، ماهی قرمز، شگون دارد، آیینه، برای رفع کدورت و نشانی ازصفا و پاکی و یکرنگی است.

زمان تحویل سال نو همه اهل خانه با لباس نو بر سر سفره می نشینند، مادر برای دوری از چشم زخم و حسودان اسپند دود می کند، یکی از بچه ها برای روشنایی خانه و زندگی شمع روشن می کند، پدر قرآن می خواند تا قرآن در سال جدید یار و مددکار اهل خانه باشد و … منتظر آغاز سال جدید می شوند.

افراد خانواده بعد از تحویل سال نو با هم روبوسی کرده و عید را به هم تبریک می گویند و برای هم سال خوب و پربرکتی را آرزو می کنند.

حنا زدن بر مزار جوانان

در آغازین روز های سال نو مردم به زیارت اهل قبور رفته و بر مزار جوانان ناکامی که سال گذشته از دنیا رفته اند، حنا می زنند. حنا بر روی قبر جوان نشان دهنده این است این مزار از جوان ناکامی است و هرکس برای زیارت اهل قبور می رود بر آن مزار نیز فاتحه بخواند.

سوغات جیرفت

سوغات جیرفت تنوع بسیاری دارد. یکی از مشهورترین سوغات جیرفت قالی گل سرخ است که به خارج از کشور نیز صادر می شود. مرکبات، آثار سفالگری، حصیربافی، پلاس بافی، خورجین و گلیم، آینه دوزی و سفره بافی از سوغات این شهر هستند.

غذاهای محلی جیرفت

در آشپزخانه ی پلاس وی به غذاهای محلی جیرفت زیبا پرداخته ایم و اینجا هم گذرا آنها را معرفی خواهیم کرد. غذاهای محلی جیرفت همانند سایر غذاهای محلی استان کرمان عبارتند از:

آبگوشت بادمجان و کشک : ترکیبات اصلی این غذا را کشک ساییده، گوشت قرمز، نخود، لوبیا سفید، سیب زمینی، پیاز، بادمجان، چغندر، خیار به همراه نمک، زردچوبه و فلفل تشکیل می دهد.

لپه پلو با زیره : طعم و عطری فوق العاده دارد وطرز تهیه ی آن بسیار ساده است. مواد اصلی آن را برنج،لپه ، زیره سیاه، روغن و نمک تشکیل می دهند.

مجور کدو : مجور کدو یکی از بهترین و اصیل ترین غذاهای محلی کرمان است که می توان آن را با کدو، پنیر سفید، تخم مرغ، آرد گندم، روغن مایع، شوید خرد شده، نمک و فلفل غذایی آسان تهیه کرد.

خورش به آلو : برای تهیه ی این خورشت سنتی به موادی چون گوشت ماهیچه یا مغز ران، پیاز داغ، روغن مایع، شکر، آب لیمو ، زعفران، نمک، فلفل، زردچوبه و البته آلو بخارا و به نیاز دارید.

کشک کدو : کشک کدو یکی از دیگر غذاهای سنتی و اصیل کرمانی است که ترکیبات اصلی آن شامل کشک، کدو سبز، پیاز داغ، سیر داغ، نعنا داغ، فیله گوجه فرنگی، پودر مغز گردو، نمک، فلفل، زردچوبه و روغن است.

خورش آلوچه : خورشت آلوچه بومی شهر کرمان است و طعمی عالی و ترش دارد که با ترکیباتی همچون گوشت، لوبیا چیتی، رب گوجه فرنگی، سبزی خشک (جعفری و گشنیز)، پیاز، آلوچه، آبلیمو، و ادویه جات تهیه می شود.