آداب و رسوم کامل ترکمن ها در عید قربان

آداب و رسوم ترکمن ها در عید قربان

عید قربان یکی از اعیاد مهم مذهبی در میان همه مسلمانان اعم از شیعه و سنی است. همه مردم ایران عید قربان را مهم می دانند و عید سعید قربان را با آداب ورسوم خاص خود برگزار می کنند اما این عید در میان ترکمن ها با شکوه تر از سایر اقوام برگزار می شود.

قوم ترکمن دو اصطلاح قربان بایرامی و قربان لق را برای عید قربان به کار می برند. قربان بایرامی از هشتم ذی الحجه تا 12 ذی الحجه و قربان لق نیز از 10 ذی الحجه تا 12 ذی الحجه ادامه دارد. اهالی ترکمن روز عید قربان به عنوان بزرگترین عید ملی و مذهبی خود می دانند. در این بخش از پلاس وی با آداب و رسوم ترکمن ها در عید قربان آشنا شوید.

آداب و رسوم عید قربان در ترکمن صحرا

ترکمن های ایران بیشتر در شرق دریای خزر، منطقه ترکمن صحرا و اطراف رودخانه اترک وگرگان رود سکونت دارند و به زبان ترکمنی صحبت می کنند و بیشترشان مسلمان و پیرو مذهب حنفی هستند.

ترکمن ها دارای فرهنگ و تمدن بیش از هشت هزار ساله می باشند و آداب و رسوم مخصوصی را دارا هستند. عید قربان که به ترکمنی به آن «قربانلق» می گویند از اعیاد مهم در بین ترکمن ها است که با رسم و رسوم مختلف و جالبی همراه است. برخی از این رسم و رسوم عبارتند از:

کرگون

مردم ترکمن 10 روز قبل از عید قربان خانه تکانی کرده و منزلشان را برای آمدن عید تمیز و مرتب می کنند که به آن «کرگون» می گویند. خرید گوسفند، لباس و کفش، تهیه شیرینی و آجیل و پخت کلوچه محلی از جمله آداب و برنامه های مردم قبل فرا رسیدن عید سعید قربان است.

خرید البسه نو

یکی از رسوم قدیمی ترکمن ها قبل از عید قربان خرید لباس نو است. آنان که توانایی خرید لباس ندارند، از میان لباس هایی که دارند بهترین را انتخاب کرده و در روز عید قربان می پوشند.

ترکمن ها روز نهم ذی الحجه را «دیری عید» یا روز زنده ها می نامند و بهترین و تمیزترین لباس هایشان را می پوشند. ترکمن ها در عید قربان لباس های محلی خود را می پوشند و عروس خانم ها «کولته» و دختران «قرمز گوینگ» را به تن می کنند.

پخت قوقون یا چاپاتی

مردم ترکمن سه روز قبل از عید قربان یک نان روغنی به نام «قوقون» که در بین برخی از طوایف ترکمن «چاپاتی» هم به آن گفته می شود، را می پزند و دختران هر خانه آن را در بین دوست و آشنا و اهالی محل پخش می کنند. همچنین روز 8 ذی الحجه ترکمن ها برای مردگان خود «پاسدق» نذر می کنند که نوعی نان است و بین همسایه‎ ها برای شادی روح اموات خیرات می کنند.

قربان شور

ترکمن ها در شب عید قربان استحمام می کنند که به آن قربان شور می گویند. قربان شور نه تنها برای نظافت جسمی صورت می گیرد بلکه ترکمن ها معتقدند قربان شور سبب شستن و زدودن پلیدی و پلشتی از جسم و روح می شود.

در گذشته ترکمن ها به کنار رودخانه گرگان رود و اترک رود و چشمه سارها می رفتند و آب به تن خود می زدند تا برای عید پاک باشند. طی قربان شور حاضران دست جمعی آواز سر می دادند و زمزمه می کردند:«قربان شور. سنم شور. منم شور. اینکی یلا قربان چالمه بلماینگ زار»، «قربان شور، تو هم بشور و من هم بشورم سال آینده که قربانی انجام می شود من در آن سال برای قربانی کردن به دیگران نیازی نداشته باشم و خودم بتوانم قربانی کنم».

هدف از خواندن این شعر در بین ترکمن ها این است که تا عید قربان سال آینده نظر بد و چشم شور از اعضای خانواده شان دور باشد.

اقامه نماز عید قربان

یکی دیگر از آئین هایی که در بین ترکمن ها وجود دارد، اقامه نماز عید قربان است. صبح عید قربان ترکمن ها به عیدگاه های شهر یا روستای خود رفته تا نماز عید قربان را بخوانند. مردم ترکمن نماز عید قربان را در حالت روزه داری اقامه کرده و سپس با گوشت قربانی افطار می کنند.

قربانی کردن یا قربانلق

یکی از آئین های عید قربان در بین ترکمن ها قربانی کردن یا قربانلق است. قربانی واجب نیست و فرض است اگر ترکمنی توانایی مالی داشته باشد بر او واجب شده و باید قربانی کند.

همچنین ترکمن‎هایی که بیش از یک مقدارطلا داشته باشند، باید در عید قربان قربانی کنند. ترکمن ها پس از اقامه نماز و تا پیش از ظهر در حد توان خود شتر(دیه)، گوسفند(قوین)، گاو (سقر)، بره بزرگ(توقلی) را قربانی می کنند.

قربانی به هفت قسمت مساوی تقسیم می شود که به این عمل «اوله» می گویند که مقداری از گوشت حیواناتی که قربانی شده را به نیازمندان و فقرا و افرادی که قربانی نکردند، می دهند. در روز عید قربان اولین خونی که از دام ذبح شده بیرون می آید به وسیله انگشت به پیشانی همه افراد خانواده می مالند تا پاکی و تقدس این خون سرنوشت افراد را تغییردهد.

ترکمن حیوانی که لاغر باشد، بلنگد، کمی از گوش آن بریده شده باشد و... برای قربانی انتخاب نمی کنند و پروارترین و سالم ترین دام را که سن و سال خاصی هم داشته باشد، قربانی می کنند مثلا بره باید شش ماه را تمام کرده، بز یک سال، گاو دو سال را کامل کرده و شتر نیز پنج سال تمام داشته باشد. در میان قوم ترکمن برای پدر و مادران از دنیا رفته تا سه سال باید قربانی صورت گیرد.

قورمه شوری

ترکمن ها قومی مهماندوست هستند و در روز عید قربان از گوشت قربانی قورمه شوری تهیه می کنند که با آن مهمانان عیدی خود را پذیرایی می کنند. ترکمن ها معتقدند، خوردن قورمه شور سبب از بین رفتن اثر چشم زخم و یا چشم شور و قوت بدن می شود.

ترکمن ها در گذشته خوراک های گوناگونی را از گوشت پخته و آن ها را برای همسایگانشان می فرستادند و سال پربرکتی برای آنان آرزو می کردند. روزهای یازدهم و دوازدهم ذی الحجه، روزهای صدقه دادن یا «چاق رمق»، به معنی دعوت کردن است و برای خوردن آبگوشت قربانی همدیگر را دعوت می کنند.

سالانچق یا تاب سواری

یکی از آیین های پرطرفدار میان ترکمن ها در روز عید قربان «هندی لیگ» یا «تاب بازی» است. ترکمن ها تاب «سالانچق» را در روزهای عید بر تپه ها، میدانچه ها و ایوان خانه ها بر پا می دارند و دختران، پسران، زنان، مردان و کودکان به تاب بازی مشغول می شوند.

آنها اعتقاد دارند که گناهان روی شانه انسان است و با تاب خوردن در آسمان، گناهان ریخته و آلودگی ها پاک می شوند. این آیین تا سه روز برپا است و مردم ترکمن از پیر تا جوان تاب بازی می کنند.

صله رحم

یکی دیگر از رسوم ترکمن‎ها در روز عید و بعد از انجام مراسم قربانی و تکه کردن گوشت رفتن به دیدن اقوام و افراد مسن‎ تر و بزرگ ترهای فامیل است. ترکمن ها همچنین به دیدار خانواده‎هایی می روند که در طول سال متوفی داشته و برای شادی روح او فاتحه می‎خوانند.

انجام بازی های محلی

یکی دیگر از رسوم ترکمنی ها در عید قربان انجام بازی های محلی ازجمله 'آل قاشلی'، 'چوریک دپتدی'، 'کیملرده کیمینگ'، 'اشک میندی' برای پسران و ' آییم ترک' به معنی 'ماه من نقص دارد'، 'گونیم ترک' به معنی 'خورشید من نقص دارد'، و 'پس پسه' برای دخترها است.