صنایع دستی و سوغات معروف سیستان و بلوچستان

معرفی صنایع دستی زیبا و هنرمندانه سیستان بلوچستان

وقتی برای مسافرت به شهری می روید اولین چیزی که به فکرتان می آید خرید سوغاتی است مخصوصا اگر سوغاتی صنایع دستی آن منطقه باشد بنابراین پیشنهاد می کنیم قبل از شروع یک سفر ابتدا در مورد صنایع دستی آن منطقه اطلاعاتی کسب کنید.

استان سیستان و بلوچستان از استان هایی است که هنرمندانش در حوزه صنایع دستی خبره هستند و دارای سوغاتی های اصیل می باشند که قدمت آنها به چندین سال قبل بر می گردد. مهمترین این صنایع سفال کلپورگان است. سابقه ی این سفال به هفت هزار سال پیش بر می گردد. سابقه ی صنایع دستی نفیس باعث شده که روستای کلپورگان به عنوان اولین روستای صنایع دستی جهان به ثبت جهانی برسد.

روستای کلپورگان و دیگر روستاها و صنایع دستی سیستان و بلوچستان از افتخارات ملی کشورمان هستند و شناسنامه ی چند هزار ساله کشورمان را به تمام جهان شناسانده اند. در ادامه این بخش از نمناک و معرفی صنایع دستی استان های مختلف ایران، شما را با صنایع دستی استان سیستان بلوچستان آشنا خواهیم کرد.

خامه دوزی یا خمک دوزی

خامه دوزی یا خمک دوزی یا سفید دوزی از هنرهای اصیل سیستان و بلوچستان است اما خمک دوزی دارای سابقه ی طولانی تری است. علت نامگذاری آن به خمک به این دلیل است که در قدیم ابریشم به صورت خام یعنی بدون رنگرزی و پخت و حتی سفیدکاری مورد استفاده قرار می گرفت. خمک دوزی در واقع همان سوزن دوزی است که از ابریشم به جای نخ استفاده می کنند.

لنج سازی

به قایق بزرگ یا کشتی کوچک لنج می گویند که در دریای عمان و خلیج فارس و اقیانوس هند می توان آن را مشاهده کرد. لنج در معنی لغوی یعنی حرکت آهسته با ناز و غرور می باشد. هنر لنج سازی بیشتر بُعد صنعتی دارد و اغلب در چابهار و بندر کنارک رواج دارد.

البته بیان لنج در اینجا معرفی آن به عنوان سوغاتی نیست بلکه معرفی آن به عنوان یک میراث معنوی ثبت شده در میراث جهانی است.

پریوار دوزی

پریوار دوزی یا پلیوار دوزی، نوعی گلدوزی یا سوزن دوزی بر روی پارچه است و زنان بلوچی حاشیه روسری و اشارپ خود را با این هنر تزیین می کنند. اما در قسمتهایی از استان، این هنر را برای تزیین سرمه دان، سر شلوار، دور آستین، کلاه، عرقچین، پیش سینه، جلد دعا و بازو بند... به کار می برند.

اهالی شهرستان ایرانشهر و سراوان اکثرا به این هنر مشغولند و در آمدشان از این راه است.

خولک بافی

برای بافت خولک از ساقه های نی استفاده می کنند. پرده، سایه بان، توتن (نوعی قایق حصیری) را با استفاده از این هنر درست می کنند. روستاهای کناره کوه خواجه و شهرستان زابل قطب تولید محصولات خولک بافی هستند.

تگرد بافی

تگرد نوعی حصیر است که در منطقه بلوچستان وجود دارد و از داز (برگ درختان خرمای وحشی) درست می شود. کچو (خورجین)، سواس(صندل)، روپگ (جارو)، پروند (کمر بند جهت بالا رفتن از درخت نخل)، سمان (زیر انداز)، کپات(سبد کوچک)، سفت (جانماز) از محصولات این هنر هستند.

گلیم بافی

در بین عشایر، طوایف بلوچ و بلوچ های ساکن سیستان گلیم بافی رواج دارد و با پشم انجام می شود. گلیم های تولید سیستان با گلیم های تولید بلوچ در چگونگی برپایی دستگاه گلیم متفاوت هستند. پیشنهاد میکنیم حتما از گلیم های این منطقه خریداری کنید.

سیس بافی

سیس رشته هایی از الیاف است که در کناره های تنه ی درخت خرما می روید که به آن گیس خرما گفته می شود. در سیس بافی از این الیاف برای درست کردن برخی لوازم زندگی استفاده می شود که در ادامه به چند مورد اشاره می کنیم:

1. نولک:یک نوع سبد دسته دار که برای جابه جایی علوفه و ماهی استفاده می شود.
2. تک:یک نوع زیر انداز حصیری
3. کتل:نوعی زنبیل
4. سوند:یک نوع حصیر که برای ایجاد حصار و محدو کردن فضا بکار می رود.
5. قفس:برای نگهداری و مراقبت از مرغ کاربرد دارد.
6. انواع طناب
7. کلاهک آباژور

پلاس بافی

پلاس نوعی زیر انداز است که مانند قالی و گلیم از پشم بافته می شود و از دوران قدیم بعنوان زیر انداز جهت محافظت از رطوبت و گرما و سرمای زمین و فرش کردن کف چادر عشایر کاربرد داشت. زمینه ی پلاس را خط های افق و رنگارنگ تشکیل می دهد و در حال حاضر از آن به عنوان سجاده نماز و سفره پیش پای عروس استفاده می کنند.

نمد مالی

نمد یک نوع زیر انداز سنتی است که از بهم فشردن پشم تهیه می شود. در استان سیستان و بلوچستان ساخت نمد توسط بانوان هنرمند انجام می شود ولی رنگرزی و شستن پشم توسط مردان انجام می شود. اگر سفری به این منطقه داشتید از نمد های آن غافل نشوید.

قالی بافی

از آن دسته هنرهای اصیل ایرانی که در بیشتر نقاط کشور زنان و دختران به آن مشغول هستند هنر قالی بافی می باشد. زنان و دختران بلوچی نیز از این قاعده مستثنا نیستند و در اوقات فراغت خود اقدام به بافتن قالیچه های رنگارنگی می‌کنند که در آمد بسیار خوبی هم برایشان به ارمغان می آورد.این هنر در سیستان و بلوچستان تاریخچه دور و درازی دارد به خاطر همین است که فرش سیستانی شهرت خاصی دارد.

سکه دوزی و آینه دوزی

به هنر دوختن سکه و آینه در اندازه های متفاوت همراه با پولک در لباس های محلی، روتختی و جلیقه، آینه دوزی و سکه دوزی گفته می شود. این هنر بعد از سوزن دوزی از پرطرفدارترین هنرها در نزد اهالی سیستان و بلوچستان است و مواقعی هم در کنار قیطان دوزی، بخیه های تزیینی و ابریشم دوزی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

از این هنر در عروسی ها برای رختخواب عروس، جهاز عروس و یا تزیین گردنبند شتر، در عروسی استفاده می کنند. به غیر از سکه و آینه، پولک، خرمهره، منجوق و مروارید نوار و یراق، دکمه صدفی و پارچه نیز از لوازم مورد نیاز برای این هنر با ارزش می باشند.

چادر بافی

از هنرهای دستی دیگر این استان که بیشتر در بین کوچ نشینان و عشایر رایج است هنری به نام چادر بافی می باشد. چراکه برای اقامت چادر نشینان چادرهای بسیار مستحکمی نیاز است که آنها را از معرض خطرات جانوران و حشرات در امان نگه دارد. بنابراین این چادرها گزینه بسیار مناسبی برای آنها می باشد، جالب است بدانید این چادرها را روی دار قالی و با استفاده از موی بز می بافند.

سوزن دوزی

به هنر تزئین پارچه، سوزن دوزی می گویند. سوزن دوزی دارای سابقه ی طولانی می باشد که به هنر بلوچی دوزی نیز معروف است و بسیار جذاب می باشد. در این هنر، هنرمندان خوش سلیقه و باذوق، بر روی پارچه های ساده، با نخ های رنگی و به کمک قلاب و سوزن طرح هایی ایجاد می کنند.

طرح و نقش ها در سوزن دوزی ذهنی هستند و هنرمند از رویا و خیال خود الهام می گیرد. برای همین سوزن دوزی را انعکاس دردها، آمال و آرزوهای زنان بلوچ می‌دانند. سوزن دوزی بر روی سفره عقد، لباس، رو تختی، کوسن، سجاده، پشتی و رومیزی انجام می شود.

سیاه دوزی

سیاه دوزی در واقع یک نوع سوزن دوزی است که برای تزیین سر آستین و پیش سینه لباس بکار می رود که در آن از نخ سیاه ابریشم استفاده می کنند. دوخت این هنر با دندان موشی بهم چسبیده که طرحها و نقشهایی مثلثی شکل روی لباس می زنند آغاز می شود و گاهی بین دوخت دندان موشی از دوخت زنجیره هم استفاده می کنند.

سفالگری

سفالگری در سیستان و بلوچستان دارای سابقه ی دیرینه می باشد. سفالهای کشف شده در شهر سوخته گواه بر این ادعا می باشد. روستای کلپورگان از توابع شهرستان سراوان قطب تولید سفال محسوب می شود و با نام موزه زنده سفال کلپورگان از سال ١٣٩6 ثبت جهانی شده است. این روستا تنها موزه ی زنده سفال در دنیا است که قدمت آن به بیشتر از ٣٠٠٠ سال قبل می رسد.

خراطی

خراطی نیز هنری است که علاوه بر سیستان در استان لرستان نیز هنرمندان با ذوقی خاص مشغول به آن می باشند. هنر ساخت اشیا از چوب، خراطی نام دارد که به وسیله ی دستگاهی مخصوص و بعد از سپری کردن چندین مرحله به تولید لوازمی همچون قلیان، پایه ی آباژور، ظروف و گهواره منجر می شود.

جواهرات

اسناد تاریخی نشانگر هنر ترصیع و تزیین جواهرات در سیستان، هرات و نیشابور در سده های نخستین در جهان اسلام بوده و نکته قابل توجه اینکه جواهرات سیستان جزو هدایای نفیسی بودند که به مراکز حکومتی ارسال می شدند.

حصیر بافی یا خولک بافی یا تگرد

حصیر بافی نیز جزو با سابقه ترین هنرهای سیستان و بلوچستان می باشد. هنر حصیر بافی در نزد اهالی سیستان دارای جایگاه ویژه ای است. مردم سیستان به این هنر خولک بافی و بلوچ ها به آن تگرد می گویند. متریال های استفاده شده در بافت هر کدام نیز متفاوت است. متریال تگرد، برگ درختان خرمای وحشی یا همان داز است و متریال اصلی خولک، ساقه های نی می باشد.

دودنی بافی

از هنرهای تاریخی و دانش ساخت تورهای تزئینی با گیاه علفی، دودنی بافی نام دارد. گیاهی با برگهای ساده منقسم و گلهای زرد متمایل به سفید که در بیشتر مناطق استان می روید. از هنر دودنی در قدیم در تزئین خانه و گاهی هم برای دفع چشم زخم از جان و مال بهره می بردند.