تاثیر مثبت خون بند ناف بر درمان بعضی از بیماری ها
با اینکه مدت زمان اندکی از ظهور علم سلول های بنیادی می گذرد، عرصه این علم مرزهای بسیاری را درنوردیده و جهان زیست شناسی و پزشکی را متحول کرده است. سلول های بنیادی در درون خون بند ناف دارای پتانسیل بالقوه ای برای درمان و یا کاهش شدت بیماری های صعب العلاج هستند.
این طور نیست که تمام درمان هایی که از سلول های بنیادی در آنها استفاده می شود مربوط به آینده باشد. پزشکان امروزه به طور رایج از درمان های مبتنی بر سلول بنیادی برای مداوای سرطان ها و حتی سوختگی های شدید استفاده می کنند.
از آنجا که بعد از چند دقیقه خون موجود در بند ناف و جفت لخته می شود، بنابراین برای دسترسی به این منبع مهم فقط 5 تا 10 دقیقه فرصت داریم در غیر این صورت سلول های بنیادی موجود در آن بدون استفاده باید دور انداخته شود. این خون بعد از جدا شدن کامل بند ناف از نوزاد قابل جمع آوری است و نمونه گیری از آن هیچ صدمه ای به نوزاد یا مادر وارد نمی کند.
جمع آوری خون بند ناف نوزاد
و خداوند پدیده هایی را خواهد آفرید و حقایقی را برای شما روشن خواهد کرد که شما هم اکنون نسبت به آن دانشی ندارید. سوره مبارکه نحل، آیه 8
در ایران سه بانک عمومی خون بندناف در پژوهشگاه رویان، سازمان انتقال خون و مرکز پیوند مغز استخوان بیمارستان شریعتی و یک بانک خصوصی بندناف در شرکت بن یاخته های رویان مشغول به فعالیت هستند.
امروزه در اغلب کشورهای توسعه یافته بانک خون بند ناف وجود دارد که خون بند ناف نوزاد را به جای دور ریختن ذخیره کرده و در آینده برای خود او یا دیگر بیماران استفاده می کنند. والدین قبل از تولد نوزاد اقدام به ثبت نام در این بانک می کنند. بلافاصله بعد از زایمان، بندناف از نوزاد جدا می شود و با یک سوزن خون از بندناف و جفت جمع آوری و به کیسه های خون منتقل می شود. سپس خون بند ناف نوزاد که غنی از سلول های بنیادی و سلول های خونساز است منجمد و در بانک نگهداری می شود تا چنانچه نوزاد در بزرگسالی مبتلا به بیماری هایی نظیر سرطان خون شد برای درمان استفاده شود. این خون قادر به ساخت انواع سلول های دیگر و ترمیم و نگهداری سلول ها هنگام جراحت است. منشأ سلول های خونی موجود در بند ناف، سلول های بنیادی جنینی بوده و از نظر سلولی، نابالغ تر از سلول های خونی موجود در یک فرد بزرگسال است، بنابراین، به همان نسبت سلول های بنیادی آن توانایی بیشتری در تمایز به دیگر سلول ها و از جمله سلول های خونی دارند.
اولین پیوند خون بند ناف سال 1988 میلادی در فرانسه و توسط دکتر گلوکمن به یک کودک مبتلا به کم خونی فانکونی که نوعی کم خونی مادرزادی است با موفقیت انجام شد. او با پیوند سلول های بنیادی خون بند ناف خواهر تازه متولد شده خود، تحت درمان قرار گرفت. از آن زمان تاکنون صدها پیوند موفق خون بند ناف صورت گرفته و مراکز بزرگ ذخیره این سلول ها در کشورهای مختلف جهان تاسیس شده است. آمار نشان می دهد هر ساله حدود 30 هزار نفر با بیماری هایی که با پیوند سلول های بنیادی مغز استخوان، قابل درمان است شناسایی می شوند و حدود 75 درصد این بیماران قادر به یافتن یک داوطلب مناسب برای اهدای خون مغز استخوان نیستند.
از سوی دیگر جستجوی اهدا کنندگان مغز استخوان و محدودیت های دیگر، زمان بسیاری به خود اختصاص داده و استفاده از پیوند سلول های مغز استخوان را محدود می کند. اما ذخیره خون بندناف که تعداد اهدا کننده بیشتری می تواند داشته باشد ، زمان را برای مبتلایان به لوسمی های حاد، کم خونی ها و نقایص ایمنی که در زمان کوتاهی می میرند کوتاه تر می کند. امروزه تحقیقات گسترده ای به منظور درمان بیماری ها و ضایعات عصبی، ترمیم بافت های آسیب دیده قلبی و استخوانی، ترمیم سوختگی ها و ضایعات پوستی، ترمیم لوزالمعده و ترشح انسولین و ترمیم دیگر بافت های آسیب دیده با استفاده از سلول های بنیادی مغز استخوان، خون بندناف و دیگر سلول های بنیادی یک فرد بالغ درحال انجام است.
بیماری هایی که با خون بند ناف درمان می شوند:
اختلالات سلول های بنیادی: کم خونی آپلاستیک، کم خونی فانکونی، هموگلوبینوری حمله ای شبانه (PNH)
لوسمی حاد: AML، ALL، لوسمی تمایز نیافته حاد
لوسمی مزمن: CML
بیماری های نقص در تولید لنفوسیت ها: لنفوم غیر هوچکین، لنفوم هوچکین
ناهنجاری های ارثی گلبو ل های قرمز: تالاسمی ماژور، کم خونی سلولی داسی شکل
اختلالات سیستم ایمنی مادرزادی: سندرم کاستمن، نقص چسبندگی لکوسیتی، سندرم دی جورج
مزایای استفاده از خون بند ناف
مغز استخوان و بند ناف هر دو واجد سلول های بنیادی خونساز است که به بازسازی مجدد سیستم خونی و نیز سیستم ایمنی بدن کمک می کنند. هرچند استفاده از سلول های بنیادی در درمان بیماری ها هنوز چندان معمول نیست، ولی این سلول ها در درمان دیابت نوع یک (وابسته به انسولین)، بیماری های قلبی ـ عروقی، لوپوس، بیماری های نورولوژیک مانند سکته مغزی، پارکینسون و آلزایمر، کم خونی ها و نقص ایمنی، بیماری های کبدی و... به کار رفته اند. مغز استخوان دارای بالاترین درصد از سلول های بنیادی خونساز (1 تا 3 درصد) و خون بند ناف دارای (0.6 تا یک درصد) سلول های پیش ساز خونی و بنیادی خونساز است. در خون محیطی نیز کمتراز 0.2 درصد سلول های بنیادی خونساز شناسایی شده است، اما به دلایل متعددی استفاده از خون بند ناف مزایای بیشتری دارد:
1 ـ با استفاده از خون بند ناف، امکان انجام پیوند موفق با تشابه کمتر HLA بین دهنده و گیرنده نسبت به خون مغز استخوان بیشتر است، بنابراین تعداد زیادی گیرنده را در برخواهد گرفت.
2 ـ اهدای خون بند ناف خطری برای اهداکننده آن (جنین و مادر) به دنبال ندارد. به این ترتیب که پس از تولد نوزاد، بند ناف و جفت جدا و خون آن توسط کیسه یا سرنگ جمع آوری می شود. طی این فرآیند به مادر و فرزند آسیبی وارد نمی شود و این کار کاملا بدون درد انجام می شود. این در حالی است که جمع آوری خون مغز استخوان نیازمند روش های جراحی است و معمولا تحت بیهوشی صورت می گیرد و می تواند همراه با درد برای دهند ه باشد.
3 ـ میزان ابتلا به عفونت های ویروسی فرد دهنده از جمله سایتومگالو ویروس در خون بند ناف کمتر از خون مغز استخوان است.
4 ـ سلول های بنیادی و پیش سازی خون بند ناف نسبت به مغز استخوان قدرت تکثیر بیشتری دارند.
5 ـ به علت آن که روزانه تعداد بسیاری نوزاد متولد می شود، بنابراین تعداد زیادی واحد خونی در دسترس بوده که این امر استفاده از آنها را آسان می کند.
6 ـ مطالعات نشان داده است که سلول های بنیادی بند ناف سلول های خونی بیشتری نسبت به مغز استخوان تولید می کند. (سلول های خون بند ناف ده برابر سلول بیشتر تولید می کند و بنابراین با تعداد کم سلول نیز می توان پیوند موفقی داشت.)
روش جمع آوری خون بند ناف
هنگام تولد و بعد از جدا شدن بند ناف، جفت نیز از دیواره رحم جدا شده و خارج می شود. حجم بند ناف و جنین به گونه ای است که به طور متوسط 70 تا 200 میلی لیتر خون غنی از سلول های بنیادی خونساز در آن ذخیره شده است. از آنجا که بعد از چند دقیقه خون موجود در بند ناف و جفت لخته می شود، بنابراین برای دسترسی به این منبع مهم فقط 5 تا 10 دقیقه فرصت داریم در غیر این صورت سلول های بنیادی موجود در آن بدون استفاده باید دور انداخته شود. این خون بعد از جدا شدن کامل بند ناف از نوزاد قابل جمع آوری است و نمونه گیری از آن هیچ صدمه ای به نوزاد یا مادر وارد نمی کند.
انواع بانک های خون بند ناف
با توجه به کاربردی بودن سلول های بنیادی خون بند ناف و نیز توجه به این مساله که در بیمارستان ها این خون به عنوان یک زباله بیولوژیک در نظر گرفته و دور ریخته می شود، تفکر استفاده و بازیافت این خون شکل گرفت و به این ترتیب اولین بانک خون بندناف با هدف ذخیره سازی و تامین سلول های بنیادی بند ناف جهت پیوند در فرانسه و سپس در سراسر جهان تاسیس شد.
بانک خون بند ناف عمومی موظف به پاسخگویی به نیاز جمعیت مردم است. انگیزه ها برای ذخیره خون بند ناف از فردی به فرد دیگر متغیر است. گاهی پدر و مادر یک نیاز فوری به پیوند سلول های بنیادی برای درمان بیماری یکی از افراد خانواده، خواهر و برادر یا اقوام نزدیک دارند و این انگیزه ای برای ذخیره سازی است و عده ای نیز خون بند ناف را برای استفاده عموم مردم و افراد دیگر برای پیوند اهدا می کنند و دسته ای نیز برای کار های تحقیقاتی همکاری می کنند. بر این اساس بانک های خونی بند ناف به سه دسته تقسیم می شود:
1 ـ بانک خون بند ناف عمومی:نمونه هایی که به طور خیر خواهانه برای اهدا به دیگران یا برای تحقیقات کاربرد دارند، نگهداری می کند. البته گاهی ممکن است بعضی بانک های عمومی برای خانواده هایی که یک بیماری شناخته شده قابل درمان با سلول بنیادی دارند، خون نوزاد را برای مدت کوتاهی فقط برای همان خانواده نگهداری کنند. در بین نمونه ها آنهایی که استاندارد ها را دارا نباشد برای کارهای تحقیقاتی به کار گرفته می شود.
2 ـ بانک خون بند ناف خصوصی:که خون را فقط برای خود نوزاد یا خانواده او نگهداری می کند و در قبال مراحل نگهداری، جمع آوری و ذخیره سازی هزینه از خانواده نوزاد دریافت می کند.
3 ـ بانک خون بند ناف ترکیبی:هر دو نوع فعالیت را دارد و از هزینه های دریافتی در قسمت خصوصی نیاز های مالی خود در بانک عمومی را رفع می کند. در آینده در صورت انصراف والدین در بخش خصوصی نمونه خون آن خانواده با رضایت شخصی آنها برای استفاده عموم به بخش عمومی انتقال می یابد.
در ایران سه بانک عمومی خون بندناف در پژوهشگاه رویان، سازمان انتقال خون و مرکز پیوند مغز استخوان بیمارستان شریعتی و یک بانک خصوصی بندناف در شرکت بن یاخته های رویان مشغول به فعالیت هستند.
