صنایع دستی زیبا و سوغات معروف جهرم

معرفی کامل صنایع دستی جهرم و سوغات هنری این شهر

تولید محور بودن مشاغل مرتبط با صنایع دستی از خصوصیات این مشاغل است. در شرایط بیکاری راه‌اندازی کسب و کارهای سنتی به روش جدید در توسعه گردشگری و رونق اقتصادی هر شهری می تواند نقش مهمی ایفا کند.

شغل اهالی هر منطقه و شهر با ویژگیهای جغرافیایی و فیزیکی آن منطقه ارتباط دارد. اهالی جهرم از گذشته با هنر بافندگی آشنا هستند. هنرهایی مانند ملکین دوزی، گبه بافی، بافت رویه ملکین و روار بافی، حصیربافی با برگ نخل یا پیش بافی، سبد بافی، جاجیم بافی و لوده بافی در این شهر دارای قدمتی کهن می باشد، اگر چه در نزد نسل امروزی از جایگاه خاصی برخوردار نیست.

هنرهایی مانند نمد مالی، کوزه گری، سنگ تراشی از هنرهایی هستند که دیگر رونق چندانی در شهر جهرم ندارند. صنایع دستی با ضایعات نخل، مسگری و لحاف دوزی هم به ندرت انجام می شود. برای آشنایی با صنایع دستی جهرم در این بخش از فرهنگ و هنر پلاس وی با ما همراه باشید.

حصیر بافی با برگ نخل

بافت رشته های حاصل از الیاف گیاهی با کمک دست با استفاده از ابزار بسیار ساده، حصیر بافی نام دارد. زیر انداز، انواع سبد، باد بزن، سفره حصیری، انواع ظروف از دستاوردهای صنعت حصیربافی می باشد. تهیه حصیر با دست در مناطق مختلف ایران با توجه به مواد خام موجود متفاوت است. مثلا در نوار جنوبی ایران از الیاف نخل خرما و در نوارشمالی ایران از ساقه های گندم و برنج استفاده می کنند.

بافت حصیر در جهرم دارای سابقه ی ٩٠٠ ساله می باشد. ولی امروزه از شهرهای کاشان و خوزستان نیز محصولات حصیری به جهرم وارد می شود. شمار هنرمندانی که حصیربافی را به روش سنتی و دستی کار می کنند بسیار اندک هست. مشهورترین ایشان استاد اسدالله ایزد شناس هستند که در رابطه با هنر حصیر بافی با نخل نوآوری های جدید داشتند.

ساخت ظروف مسی

در زمانهای گذشته ساخت صنایع دستی با مس در شهر جهرم بسیار رواج داشته است. امروزه بازار مسگران جهرم در قسمت انتهایی شرقی بازار سرپوشیده جهرم واقع شده است.

در زمانهای گذشته در کنج مغازه های دودی شده از مسگری، همیشه کوره و دمی کوچک از جنس پوست برّه وجود داشت که با زغال بر افروخته می شد و برای لحیم کردن قطعه های تهیه شده و همینطور سفید کردن ظروف مسی استفاده می شد. در حال حاضر به جای دم و بوته، کوره های گازووئیلی و گازی جایگزین شده اند.

امروزه شمار مسگران در این بازار بسیار کم شده است. به طوری که فقط یک نفر به کار مسگری مشغول است. چرا که نسل جوان و تحصیل کرده علاقه ای به این مشاغل ندارند. البته تولید ظروف تفلون یا مس های کارخانه ای نیز سبب شده که تولیدات آنها همچون گذشته مشتری نداشته باشد.

نمدبافی

در زمانهای کهن شغل هایی وجود داشته که با تبدیل موی بز به نخ به تولید ابزار و وسایل می پرداختند. از قبیل جُلَک، جوال، رُووار یا رووال، کلاه نمدی، شیوه، کُردک و زیرا نداز که نمونه هایی از این وسایل می باشند.

جوال:کیسه ی بزرگی که برای حمل گندم و آرد مورد استفاده قرار می گرفت و از موی بز و نخ بافته می شد و بر روی چهارپایانی مانند الاغ قرار می دادند.

جُلَک:جلک هم از موی بز بافته می شد که برای حمل جوال بوده و دو طرف آن را روی الاغ می گذاشتند.

رووار:رووار نیز همان رویه بافته از موی بز است که توسط زنان هنرمند بافته می شد.

شیوه:شیوه در واقع همان تخت گیوه بود که از چند لایه از جنس کتان کهنه یا پارچه دبیت، جین و موی بز تهیه می شد.

کلاه نمدی:کلاه نمدی نوعی کلاه به شکل استوانه بود که با نمد درست می شد و در بعضی از طایفه ها و عشایر امروزه هم کاربرد دارد.

کُردک:کردک نوعی پوشاک است که نمد مالان از موی بز و پشم گوسفندان درست می کردند. و در فصل سرما و بارندگی توسط چوپانان مورد استفاده قرار می گرفت.

نمد:نمد هم نوعی زیر انداز و فرش می باشد که از پشم گوسفند و موی بز درست می شد. در دوران گذشته کارگاههای نمد دوزی و نمد مالی در منطقه کوشکک و محله ی علی پهلوان وجود داشته ولی امروزه دیگر خبری از آنها نیست.

گبه بافی

مدارک موجود از نوشته های جغرافی نویسان پیشین، نشانگر این واقعیت است که شهر جهرم سرزمین بافت فرش و زیلوهای بسیار با ارزشی بود که جهرمیه نامیده می شد و هم در داخل و هم خارج از ایران طرفدارانی داشته و گویا به کشورهای دیگر نیز صادر می شده است.

از نوع و روش بافت آن اطلاعات درست و دقیقی در دست نیست. ولی شاعران عرب نیز در اشعار خود بی نصیب از آن نبوده اند. امروزه در روستای چدرویه در بخش سیمکان نیز گبه و قالی با طرح های سنتی بافته می شود. اهالی این منطقه، از جهرمیه به عنوان زیر انداز برای نماز استفاده می کنند.

سفالگری

از این هنر و شغل با ارزش در جهرم فقط یک نام با عنوان "کوزه گرخانه" باقی مانده است. این هنر از با سابقه ترین هنرهای شهرستان جهرم محسوب می شد که تا سی سال پیش، بیش از ده نفر به این شغل مشغول بودند. اما امروزه با توجه به عدم استفاده مردم از ظروف گلی دیگر از این هنر چیزی باقی نمانده است.

سفالگران و صنعتگران جهرمی در گذشته ی دور با گِل کوزه گری که از محلی به نام تُل سرخ می آوردند، انواع قُلک، کوزه، سعرک گلدان، پیگینو (ظرفی برای نگهداری میوه)، قلیان و سر قلیان، ناندان، لیوان، خمره، کاسه، دیزی و اسباب بازی کودکان درست کرده و رنگ و لعاب می دادند.

حصیر بافی با شاخه های درخت انار و بادام کوهی

در زمانهای قدیم با شاخه های جرگه (الوک یا بادام کوهی) یا ترکه نازک و تازه درخت انار در جهرم وسایلی مانند وردنه، (چوبه)، تخته نان پزی، گیره، لوده، چرخ نخ ریسی (پرّه یا چرخه) درست می کردند.

مجسمه سازی و صنایع دستی با چوب نخل

در این هنر هم اکنون یک نفر با نام استاد صمد شهابی در جهرم فعالیت می کند. وی با دُمبرگ نخل یا تُوَختَک (در لهجه ی جهرمی) مجسمه های چوبی درست می کند. وی در این زمینه هیچ آموزشی ندیده است. فعالیت ایشان در این زمینه به ٢٠ سال پیش بر می گردد. ایشان در زمینه های حصیربافی، قلاب بافی، منجوق بافی، دوخت گیوه، ساخت تابلوهای سنگی، تراش سنگ، نقاشی با شن و ماسه روی شیشه و ساخت مجمسه با گِل فعالیت دارد.

ملکی دوزی یا گیوه بافی

ملکین در واقع یک نوع گیوه ی سنتی با جنس بسیار محکم است که در زمانهای قدیم نوع مردانه و زنانه ی آن متفاوت بود. کف این گیوه از کتان یا لاستیک، پشت پاشنه و دور آن از پوست گاو و قسمت روی آن از نخ پنبه ریسمان دوخته می شود. مزایای این کفش عبارت بود از سبک بودن، خنک بودن و جلوگیری از عرق کردن پا. مشاغل دیگری نیز از جمله دوزنده رویه ملکی معروف به رووارباف و شیوه کش و نخ ریس وجود داشت که دیگر اثری از این شغلها در جهرم وجود ندارد.

صنایع دستی با هسته خرما

از مراکز اصلی تولید خرما در استان فارس شهر جهرم می باشد. ضایعات خرما به قسمت هایی همچون:گُرز (چوبی که برگهای نخل به آن چسبیده)، هسته ی خرما، دنباله و انتهای برگ نخل که پس از قطع برگ، متصل به نخل می ماند، (توختک) تنه درخت نخل (مِخینه) خوشه نخل (پَنگ)، لیف خرما (پیریچه) و... که کاربردهای دیگری ندارد و دور ریز هستند.

ضایعات نخل امروزه در ساخت ورقه های نئوپان، چوب های مصنوعی، تولید کاغذ و کودگیاهی، تولید خوراک دام از سرشاخه ها، کاربرد دارد. قدرت الله مرزوقی درودگر پیر جهرمی اولین شخصی است که توانسته با تزیینات ساخته شده از هسته ی خرما و ضایعات نخل، این دستسازه های زیبا را به همگان معرفی کند و در بازارهای خارجی و داخلی مشتریانی را برای این هنر جذب کند.

تشک و لحاف دوزی

در زمانهای پیشین در جهرم استفاده از لحاف رایج بوده است. حالا هم تعداد اندکی هستند که به لحاف دوزی اشتغال دارند. لحاف دوزان جهرمی علاوه بر تولید لحاف، متکا، بالش، تشک، هم درست می کنند و همچنین پنبه زنی یا به تعبیر اهالی جهرم پنبه هم چرخ می کنند.

از ضروری ترین وسایل کار یک لحاف دوز؛ سوزن، انگشتانه یا انگشت دانه، چرخ یا کمان پنبه زنی نخ (نخ پنبه یا نخ ترکیبتی از پنبه و نایلون) می باشد. برای دوخت یک لحاف قبل از هر چیزی دو نوع پارچه که یکی به عنوان آستر و دیگری رویه پارچه است استفاده می شود و سپس به پیشنهاد و سلیقه ی مشتری انتخاب و دوخته می شود.

سنگ تراشی

به دلیل وجود غار سنگ‌شکن اکثر مردم جهرم در گذشته به سنگ تراشی مشغول بوده اند و وسایلی همچون کتیبه، آسیاب دستی، سنگ قبر، سردر منازل و... می ساختند، اما متأسفانه پس از توقف عملیات استخراج سنگ از این غار ساخت این وسایل نیز متوقف گردید و فقط در روستای بهجان سیمکان یک صنعتگر این دست از وسایل سنتی را میسازد. البته ناگفته نماند که در سطح شهرستان مجسمه سازان قهار و مجربی وجود دارند که با سنگ کار کنند.