شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید در قدیم محله ثروتمندان تهران کدام نقطه از مناطق 22 گانه امروزی تهران به شمار می رفت.
در نقشه های بجا مانده از روزگار قاجار- برزین 1258- چهار محله عودلاجان، چاله میدان، بازار و سنگلج قید شده است. بعدها محله های ارک و دولت به آن چهار محله اضافه شدند و وجه تمایز این دو محله جدید، آن بود که اربابان قدرت و زورمداران روزگار در این دو محله در میان باغ های وسیع زندگی می کردند و هرگز تراکم جمعیت محله هایی چون سنگلج، چالمیدان و بازار را نداشتند. در این محله ها، از کوچه های تنگ، باریک و دراز خبری نبود و سکنی گزینی افراد سرشناسی همچون میرزا یوسف مستوفی الممالک و تصرف اراضی وسیع در قسمت شمالی تهران آن روزگار محله هایی چون بهجت آباد، یوسف آباد و حسن آباد شکل گرفتند.
گفته می شود که رضاشاه دراین محله بزرگ شده بود و اصرار داشت که برای از بین بردن سوابق خود، محل را تخریب کند. سابقه تاریخی سنگلج به سال1251 ه. ق، است که برای استفاده منطقه مسکونی طراحی شد و ساخت آن بر عهده محمد تقی خان بوده است.
امروزه در خیابان بهشت معماری قدیمی و جدید به چشم میخورد، اما خیابان بیش تر به مرکز اداراه های دولتی تبدیل شده است. سنگلج در عصر خود یکی از بزرگ ترین و آبادترین و پرجمعیت ترین محلات تهران بود که تکیه های آن شهرت بسیاری داشت. تکیه مشهور قورخانه کهنه از جمله آن ها است که در حال حاضر به خیابان قورخانه تبدیل شده و در آن اتصالات لوله و پیراهن و کت و شلوار به فروش می رسد.
از تکیه های سنگلج چندین گذرگاه و خیابان انشعاب پیدا می کرد که خیابان شاهپور (وحدت اسلامی)؛ واقع در غرب سنگلج، یکی از آنها است. گذرهای معروف آن نیز گذر تقی خان در شمال و گذر شریف الدوله در ضلع جنوبی است که به در خونگاه می رسید.
محله سنگلج در روزگار گذشته، دارای یک یا چند کدخدا بود، مثل:حاج میرزا زکیخان که متصدی تدارکات و هزینه چراغانی و تنظیم امور دسته های عزاداریو حرکت آن ها در روز عاشورا در چاله حصار بود. از اشخاص صاحب نام دیگر مانند آیت الله سید محمد طباطبایی و آیت الله سید عبدالله بهبهانی را، که از روحانیان صدر مشروطیت و طراز اول دارالخلافه ناصری بود، می توان نام برد. از مشخصه های امروز این محله میتوان به تالار نمایش سنگلج اشاره کرد که در دهه 1341، ساخته شده است .
دو گذر معروف این محله گذر تقی خان و گذر شریف الدوله بود که به درخونگاه منتهی می شد. چندین حمام بزرگ با خزینه ها و چال حوضهای عظیم در سنگلج وجود داشت.
برخی محققین اصل کلمه سنگلج را سنگ و رج می دانستند که مربوط به سنگ بندی و تقسیم آب می گردد. از رجال و افراد مشهوری که ساکن این محل بودند می توان به آیت الله محمد طباطبایی و آیت الله عبدالله بهبهانی و شیخ کرنا (دلقک دربار ناصری) ـ میرزا زکی خان ـ کربلایی عباسعلی گمرکچی ـ شیخ فضل الله نوری ـ میرزا عبدالکریم وزیر ـ میرزا سید ابوالقاسم سلطانی الحکما نایینی ـ سیف الاطبا ـ آقاحسین نجم آبادی اشاره کرد.
از مواقع شهرت این محل ملاقات نوروزی ناصرالدین شاه و آیت الله طباطبایی می باشد. موقع نوروز علمای درجه اول به ملاقات شاه می رفتند و سپس چند روز بعد شاه با پای پیاده و عبور از کوچه پس کوچه های محله سنگلج که راه کالسکه رو نداشت به منزل آیت الله می رفت. سید محمدصادق طباطبایی در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه وفات یافت و جنازه وی به شاه عبدالعظیم انتقال یافت و به مقبره مرحوم آقا سید صادق سنگلجی شهرت یافت.
بعد از فوت مرحوم سید و به زمان مشروطه این نهضت به رهبری آیت الله سیدمحمد طباطبایی ادامه یافت و جالب اینجاست که حاج شیخ فضل الله نوری از مخالفین مشروطه هم در همین محل ساکن بود که در زمان فتح تهران تعدادی تفنگچی سراغ او رفت و وی را در میدان توپخانه دار زدند و جسدش به قم انتقال یافت.
از دیگر شخصیت های مهم این محله مرحوم عضدالملک نایب السلطنه رئیس خاندان قاجار بود که در همین محله درگذشت.
این محله پر جمعیت و آباد در سالهای اولیه حکومت رضاشاه و با تقارن جنگ جهانی دوم رو به ویرانی نهاد و با ورود سربازان بیگانه به تهران برخی محلات به مانند سنگلج نابود و به محله ای ترسناک و متروکه مبدل شد.
در قسمتی از این محل با حفر سه حلقه چاه بزرگ به کوشش همسر علی رزم آرا (نخست وزیر وقت) و عده ای از بانوان خیـّر و همکاری شهرداری پارکی بزرگ احداث شد که روز 25 اسفند 1329 افتتاح گردید. این محل 9 پاتوق داشت:بنامهای پاتوق نایب شعبان، نایب حسین، نایب رمضون، نایب باقر، نایب محمدعلی، نایب صحبت، نایب سید علی اکبر، نایب وهاب.
