عید نوروز که یک سنت کهن در ایران است در هر استان آداب و رسوم خاصی دارد. آیین نوروزی مردم آذربایجان غربی که در عید نوروز انجام میدهند بسیار زیبا و جذاب است.
آداب و رسوم نوروز در آذربایجان غربی
سنت کهن و دیرینه ای که همه ساله با اجرای یک سری آداب و رسوم در ایران توسط مردمانش جشن گرفته می شود عید نوروز می باشد، عیدی که در هر دیار با سنت های مربوط به خود آن شهر برپا می شود. از صله رحم گرفته تا آیین دید و بازدید تا روز سیزده بدر و شاید چند روز بعد از آن نیز ادامه داشته باشد.
آذربایجان غربی نیز از این امر مستثنی نبوده و طبق تاریخچه ای که دارد اهالی آن بنابه یک سری آداب و سنن به استقبال عید نوروز رفته و به خوبی و خوشی آن را جشن می‌گیرند. با ما در این بخش از فرهنگ و هنر نمناک همراه شوید تا با این رسم و رسوم، آشنا شوید.
گردگیری خانه ها
از اواسط اسفندماه در آذربایجان غربی تب و تاب خانه تکانی بالا می گیرد و غبار یک ساله خانه ها با آیین خانه تکانی زدوده می شود و یک رنگ و بوی تازه ای به خود می گیرد. این رسم در آذربایجان شرقی «هیس آلماق» نام دارد. مردم این منطقه هفته اول اسفندماه را «یالانچی چارشنبه» یا همان «چهارشنبه دروغین» و همچنین «چیلله قووان» نامگذاری کرده‌اند یعنی هفته ای که چله زمستان را فراری می دهد.
استقبال از عید نوروز با چهارشنبه سوری
اصلی ترین تدارکات استقبال عید نوروز با رسیدن چهارشنبه سوری استارت میخورد و برای برپایی یک جشن و دورهمی خوب چند روز قبل آجیل مخصوص و به قول آذربایجانی ها چارشنبه یمیشی که شامل گردو، بادام، نقل و کشمش می باشد خریداری می شود.
در این روز هوا که روبه تاریک شدن میرود هیزم هایی که از قبل جمع‌آوری شده اند را آتش زده و هر کدام از ساکنین این منطقه برای این که از زشتی ها و پلیدی ها در امان بمانند با خواندن شعری از روی آتش می پرند و پس از اینکه آتش را خاموش می کنند تازه مراسم ها و آیین و سنن مختلفی همچون شال انداختن از پشت بام و هدیه دادن صاحب خانه ها به کسی که شال انداخته شروع میشود البته این مراسم به نسبت گذشته دستخوش تغییراتی شده است.
مراسم بخت گشایی در چهارشنبه سوری
مراسم بخت گشایی یکی دیگر از رسوم چهارشنبه سوری می باشد که شامل گره زدن چارقد یا دستمال دختران دم بخت می باشد، آنها از اولین رهگذری که با آن روبرو می شدند درخواست می کردند که به امید باز شدن گره از کارشان گره را باز کنند.
هدیه برای عروس
ارسال هدیه به خانه نوعروسان از دیگر آداب و رسوم این روزها می باشد.
تکم چی های معروف اما فراموش شده
چند روز مانده به عید یک رسم زیبای دیگر به نام تکم چی وجود دارد که اخیراً به فراموشی سپرده شده است. تکم به یک بز ساخته شده از قطعات چوبی اطلاق می شود که به صورت نمادین در کوچه پس کوچه‌های روستاها و شهرهای این منطقه چرخانده می شود در حالی که همزمان شعر های دلنشین ترکی خوانده و آمدن عید را نوید می دهد. هیاهوی کودکان و نوجوانان در پیرامون تکم چی ها شور و حال خاصی به اجرای این رسوم میدهد.
سبزه رویاندن برای عید
رسم دیگری که در همه شهرهای ایران رایج است سبزه رویاندن با استفاده از گندم، عدس، جو و سایر روییدنی ها می باشد که یک الی دو هفته مانده به عید مقدمات آن را مهیا می کنند و تا روز عید آن را رشد می دهند چرا که در هر خانه‌ای این سبزه نماد و مزه سر سبزی و رویش است که در روز سیزدهم نوروز به دامان طبیعت برمیگردد.
قدیمی ها معتقدند که ماندن سبزه در خانه پس از سیزده به در شگون نداشته و به نوعی می توان گفت که رها کردن آن در طبیعت و آب روان به معنی حیات و زندگی دوباره جانداران می باشد.
پذیرایی از میهمانان نوروزی با یمیش سوفراسی
خانواده های آذربایجان غربی در گذشته سفره سفید رنگ پارچه ای به نام بایرام سوفراسی یا همان سفره عید و یمیش سوفراسی پهن می کردند و هر مهمانی که از راه می رسید صاحب خانه درخواست می کرد تا پای آن سفره بنشیند در واقع این سفره، هم سفره پذیرایی به شمار می رفت و هم سفره هفت سین ولی به صورتی قدیمی و محلی و به دور از تشریفات امروزی برپا می شد.
زیبایی این سفره چهارگوش که با استفاده از نخ های رنگین و با سلیقه زنان هنرمند آذربایجان با طرح های گل و بوته سوزن دوزی شده است چندین برابر شده و پای همین سفره از میهمانان پذیرایی می شد.
در این گونه مجالس اکثرا بزرگترها در بالا و صدر مجلس و کوچکتر ها در پایین سفره نشسته و روبروی هر دو نفر یک بشقاب قرار داده میشد. ناگفته نماند که محتویات سفره قدیمی که تقریباً به 50 سال پیش برمی گردد به غیر از سفره هفت سین به سبک امروزی بوده است.
در سفره‌های هفت سین قدیمی تنقلاتی مثل مغز بادام و گردو، کشمش، نخود، شیرینی های رنگی، نعنایی، خرما، انجیر، انار و سنجد، سیب، انگور سرخ، ترشی خربزه و ترشی انگور، حلوای خانگی و موادی همچون سماق، برنج، سیر، سرکه، بلغور، سبزه دیده میشد و جالب اینجاست که بدانید معمولاً از پخله باقلا یا گندم، سبزه عید را تهیه می کردند.
در گذشته معمولاً تا روز سیزدهم سفره عید خانواده ها به همان شکل باقی می ماند و در روز 13 سفره را جمع می‌کردند و سبزه آن توسط اعضای خانواده یا مسافران به دست آب روان و دامان طبیعت سپرده می شد چرا که به اعتقاد مردم ماندن سبزه در خانه در این روز شگون نداشته و چه بسا رها کردن آن در آب جاری نشان دهنده حیات دوباره و جریان زندگی جانداران می باشد.
زیارت اهل قبور و شهدا
مردم آذربایجان به یکسری رسم و رسوم مذهبی در اعیاد مختلف بسیار علاقه مند هستند و برایشان اهمیت دارد که شادی های خود را با اهل قبور سهیم شوند به همین خاطر در مناسبت های مختلف مخصوصاً عید نوروز اقدام به زیارت اهل قبور کرده و با پخش و توزیع نذری و قرائت فاتحه این رسم را به خوبی به جا می آورند چرا که بر این باورند ارواح مردگان همیشه در ایام مهم چشم به راه شان میباشند و طلب دعا و احسان از بازماندگان خود دارند.
در اعتقادات مسلمانان آذربایجان غربی آخرین روز از سال عارافات آخشامه معرفی شده است که همانطورکه پیش از این اشاره شد در این روز به زیارت اهل قبور می روند و سنگ قبر ها را شسته و گلاب پاشی می کنند و سوره جمعه و فاتحه می خوانند.
تحویل سال و دید و بازدید
مردم آذربایجان غربی با نزدیک شدن به زمان تحویل سال خود را با غسل مستحبی برای سال نو تطهیر می کنند و بزرگ خانواده با همراهی همسر و فرزندانش بر سر سفره عید مینشیند و سوره هایی از قرآن مجید را تلاوت کرده و بر تنگ ماهی فوت می کند و بر این باورند که هر گاه ماهی سرخ داخل تنگ وارونه شد نشان دهنده تحویل سال می باشد.
زمانی که سال نو تحویل شد دعای تحویل سال «یا مقلب القلوب و الابصار، یا مدبر اللیل و النهار، یا محول الحول و الاحوال، حول حالنا الی احسن الحال» توسط یک به یک اعضای خانواده خوانده می شود و سپس اولین روبوسی ها و تبریک های نوروز از پای همین سفره هفت سین خانواده با این جمله "بایرامین موبارک اولسون" شروع شده و به این جمله "سنینده بایرامین موبارک اولسون، یوز بله بایراملار گوره سن" ختم می شود.
آداب و رسوم سیزده بدر در آذربایجان
سیزده به در یکی دیگر از آداب و رسوم مهم ایام عید نوروز می باشد که مردم در این روز ساعاتی را به بیرون رفته و دل به طبیعت می‌سپارند. قدیمی ترین رسمی که با وجود گذشت سال ها هنوز هم که هنوز است برای مردم ایران بسیار با اهمیت است چراکه باورها و عقاید مختلفی در شکل‌گیری این روز دخیل بوده است.
بنابراین تا روز 12 فروردین ماه کم‌کم بازدیدهای نوروزی رو به اتمام می گیرد خانواده ها خود را برای مراسم سیزده به در طبیعت گردی و همچنین پی بردن به عظمت و خلقت خداوند آماده می کنند.
جالب است بدانید که در بین ساکنان شهرهای این استان مخصوصاً گیس سفیدان و پیرمردان یک باوری وجود دارد آنهم اینکه درختان بید در لحظه تحویل سال سر تعظیم فرود می آورند و آب ها بند آمده و از حرکت باز می ایستند و هر کسی که شاهد این اتفاق بود هر نیت و آرزویی که داشته باشد بی شک در نزد خدا برآورده خواهد شد.
