حتما برای شما هم پیش آمده که با یک سؤال یا حرف ساده، ناخواسته کسی را ناراحت کرده باشید. گفتن یا نگفتن خیلی از حرف‌ها به دیگران، یکی از موضوعات به‌ظاهر ساده، اما مهم است. این حرف‌ها ممکن است درباره ظاهر افراد، ازدواج، روابط شخصی یا حتی تحصیلات و شغل آنها باشد. در طول زندگی و با گذشت زمان، گفتن یا نگفتن بسیاری از مسائل را یاد خواهید گرفت. اما اگر کسی زودتر به شما بگوید که گفتن کدام حرف‌ها ممکن است به دیگران صدمه بزند، بهتر نیست؟ در ادامه فهرستی از حرف‌هایی را مرور خواهیم کرد که حتی اگر نیتمان خیر باشد نباید به دیگران بگوییم.
چیزهایی که نباید درباره ظاهر افراد بگوییم
۱. چه مشکلی داری؟
افرادی که از ویلچر استفاده می‌کنند، اغلب این سؤال آزاردهنده را می‌شنوند: «چه مشکلی داری؟» این جمله به‌ظاهر ساده حتی اگر بدون قصد و غرض گفته شود، باز هم بسیار ناراحت‌کننده است.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
اولین چیزی که از این شخص می‌پرسید، نباید به این معنی باشد که: «مشکل معلولیتی شما چیست؟» در ضمن باید توجه داشته باشید که وقتی می‌خواهید با این افراد صحبت کنید، نباید روی پنجه پاها روبه‌رویشان بنشینید، چون ممکن است این‌طور به نظر برسد که با او مانند کودکان رفتار می‌کنید. اگر اطرافتان شلوغ و پرسروصداست، به‌جای چمباتمه‌زدن خم شوید.
۲. این رنگ چشم (یا موی) خودته؟
مردم مجبور نیستند درباره ظاهر خود به کسی توضیح بدهند. اگر رنگ چشم یا موی کسی طبیعی نیست یا مثلا از کلاه‌گیس استفاده می‌کند، سؤال‌کردن در این باره نوعی توهین تلقی می‌شود.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
به‌جایش می‌توانید بگویید: «چه چشم‌های (یا موهای) زیبایی داری!»
۳. می‌تونم به موهات (یا موهای کودکت) دست بزنم؟
متأسفانه این درخواست بسیار رایج است و هر کسی ممکن است بدون آنکه نیت بدی داشته باشد، بخواهد آن را انجام بدهد. چرا این درخواست ممکن است توهین‌آمیز باشد؟ چون ممکن است از این درخواست برداشت دیگری شود. ممکن است این‌طور حس شود که با آنها و موهایشان مانند یک شیء رفتار می‌کنید. علاوه بر این، برخی از مردم دوست ندارند دیگران، به‌ویژه غریبه‌ها، آنها را لمس کنند. این مسئله به‌خصوص برای والدین کودک حساسیت‌برانگیز است.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
«چه موهای قشنگی داری!»
۴. چقدر لاغر/کوتاه/بلندی!
مردم به ظاهر خود آگاه‌اند. آنها می‌دانند خیلی لاغرند یا ویژگی خاصی دارند. ظاهر فرد شاید به‌نظر شما غیرعادی باشد، اما برای خودش این‌طور نیست. ممکن است با حرف شما، آن فرد فقط به این دلیل که خاص است حس عجیب‌وغریب‌بودن کند! هیچ‌گاه نمی‌توانید بفهمید وزن کم یا زیاد کسی به‌خاطر چیست. شاید او دچار مشکلات تغذیه‌ای یا شرایط پزشکی خاصی باشد. حتی اگر این ویژگی فرد خوشایند شما باشد، اشاره به آن غیرعادی است.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
لازم نیست چیزی بگویید!
۵. بسکتبالیستی؟ (خطاب به افراد قدبلند)
دوستی داشتم که خیلی قدبلند بود. هرجا می‌رفتیم، یکی پیدا می‌شد که بهش بگوید: «چه قد بلندی داری! بسکتبالیستی؟» درست است که این جمله خطاب به من نبود، اما شنیدنش برای من هم تکراری و خسته‌کننده شده بود. شکل خاص بدن یک نفر به این معنی نیست که استعداد یا علاقه به ورزش خاصی دارد. همچنین اگر آن شخص بسکتبالیست نباشد، چنین سؤالی ممکن است این مفهوم را در خود داشته باشد که فرد مشکل یا کمبودی دارد.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
لازم نیست چیزی بگویید!
۶. چند سالتونه؟
همه خوب می‌دانند که نباید سن کسی را پرسید. بعضی افراد هم با سن بقیه شوخی می‌کنند و اغلب جوک‌های بی‌مزه‌ای راجع به سن خانم‌ها می‌گویند. شاید این افراد شوخی خود را بدون منظور و تنها به‌قصد ایجاد صمیمیت بدانند، اما دیگران این‌طور فکر نمی‌کنند. در کل لازم نیست بی‌دلیل به سن کسی اشاره شود.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
مثلا می‌توانید بگویید «چه سالی از دبیرستان فارغ‌التحصیل شدی؟» یا اصلا چیزی نگویید.
۷. بچه‌تون کی به دنیا می‌آد؟ (خطاب به خانم‌های باردار)
هر کسی ممکن است این اشتباه را بکند و از خانمی که باردار نیست، درباره زمان وضع حملش بپرسد. ممکن است خانمی شکم بزرگی داشته باشد و با خانم‌های باردار اشتباه گرفته شود. حتی ممکن است خانمی با پیراهنی شبیه به لباس‌های حاملگی به خانم‌های باردار شباهت پیدا کند. به هر حال، پرسیدن این سؤال ممکن است حس ناخوشایندی در خانم‌ها ایجاد یا آنها را خجالت‌زده کند. بدتر از آن، ممکن است خانمی باردار باشد ولی هنوز آمادگی گفتن آن به بقیه را نداشته باشد.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
حتی اگر به نظر می‌رسد خانمی در ماه‌های آخر بارداری است، باز هم لازم نیست چیزی بگویید.
۸. لبخند بزن!
معمولا آقایان برای کنترل خانم‌ها به آنها می‌گویند لبخند بزنند. فلسفه وجودی خانم‌ها این نیست که برای آقایان زیبا و خوشحال به نظر برسند. شاید خانمی به‌تازگی خبر بسیار بدی شنیده یا حتی حال خوشی نداشته باشد. این حرکت آقایان بسیار خودپسندانه است.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
ساده است، چیزی نگویید!
چیزهایی که نباید درباره ازدواج و روابط شخصی دیگران گفت
۱. کی می‌خواین بچه‌دار بشین؟
این سؤال بسیار شخصی است. زندگی جنسی افراد به هیچ‌کس ربطی ندارد.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
هیچ چیزی نگویید و سؤالی نکنید.
۲. ازدواج اولتان است؟
پرسیدن این سؤال یعنی مشکلی درباره سن ازدواج فرد وجود دارد یا حتی بدتر از آن، ممکن است این را به ذهن تداعی کند که ازدواج در سن بالا ایرادی دارد. به‌علاوه، پرسیدن این سؤال خبر نامزدی یا ازدواج فرد را از حالت خاص‌بودن خارج می‌کند.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
«تبریک می‌گم! خوشبخت باشین!»
۳. چطور متوجه نشدی همسر سابقت بهت خیانت می‌کنه؟
این سؤال یادآور تجربه دردناک فرد است. او به‌دلیل تجربه ناراحت‌کننده‌ای که داشته به پشتیبانی شما نیاز دارد، نه اینکه سرزنشش کنید. این سؤال یعنی او آن‌قدر ساده و نادان بوده که متوجه نشانه‌های شک‌برانگیز خیانت نشده است.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
«خیلی سخته آدم متوجه چنین چیزی بشه. دوست داری راجع به این موضوع صحبت کنی؟»
چیزهایی که نباید هنگام جروبحث با دیگران بگوییم
۱. آروم باش
گفتن این جمله هیچ فایده‌ای ندارد. اگر هنگام عصبانیت کسی به او بگویید آرام باشد، نه‌تنها او آرام نمی‌شود، بلکه ممکن است عصبانی‌تر هم بشود.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
«متوجهم از دست فلانی عصبانی و ناراحتی. چطور می‌تونم کمکت کنم؟»
۲. متأسفم که این‌طور فکر (حس) می‌کنی
گفتن این جمله در واقع نوعی عذرخواهی به‌روش خودپسندانه است. گفتن این جمله یعنی بابت کار اشتباهی که انجام داده‌اید متأسف نیستید و فقط ناراحتید که او آن‌قدر نادان است که بهش توهین شود.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
«متأسفم که فلان کار رو کردم. من به فلان دلیل مقصرم. دفعه بعد این کار رو انجام نمی‌دم.»
چیزهایی که نباید درباره پدر و مادر بودن/شدن افراد گفته شود
۱. چرا بچه ندارید؟
اگر مخاطب شما به بچه‌دارشدن علاقه داشته باشد، اشاره به این موضوع ممکن است برای او دردناک باشد. برخی افراد نتوانسته‌اند شریک مناسبی برای ازدواج پیدا کنند یا ممکن است دچار مشکلات باروری باشند و نمی‌خواهند مشکل خود را با غریبه‌ها یا با شخصی در میان بگذارند که صمیمیت کمتری با او دارند. از سوی دیگر، ممکن است مخاطب شما تصمیم گرفته باشد بچه‌دار نشود و با طرح این سؤال، این حس را به او منتقل کنید که او را قضاوت می‌کنید. برخی از مردم نمی‌خواهند صاحب فرزند شوند و این تصمیم آنها ایرادی ندارد.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
«خواهر و برادر یا خواهرزاده و برادرزاده‌ای دارید؟»
۲. بچه‌تون پسره یا دختر؟ (خطاب به خانواده‌ای که در انتظار تولد فرزندشان هستند)
این سؤال اغلب از والدینی پرسیده می‌شود که یک یا دو فرزند دختر یا پسر دارند. طرح این سؤال، غیرمستقیم این منظور را می‌رساند که جنسیت فرزندی که دارند چیزی نیست که می‌خواسته‌اند یا حتی ممکن است معنی بدتری داشته باشد: «وای! پس دلتون دختر/پسر می‌خواسته، ولی نشده!»
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
«تبریک می‌گم که یه نفر دیگر به اعضای خونواده‌تون اضافه شده!»
۳. حتما سرتون خیلی شلوغه
مردم معمولا این جمله را خطاب به والدینی می‌گویند که در حال تلاش برای انجام وظایف پدرومادری هستند یا در یک جمع تلاش می‌کنند کودک خود را آرام کنند. گفتن این جمله نه‌تنها کمکی نمی‌کند، بلکه ممکن است این‌طور به نظر برسد که او را نادرست قضاوت می‌کنید. در ضمن وقتی فردی خیلی گرفتار است، اصلا حوصله گفت‌وگو با کسی را ندارد.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
پیشنهاد کمک بدهیم، مثلا «می‌خواید در رو براتون باز کنم؟» یا اینکه هیچ چیزی نگوییم.
۴. دوقلوهاتون همسان هستن؟
اگر این سؤال را از والدینی بپرسید که فرزندان هم‌جنس دارند، ایرادی ندارد. اما به دلایل کاملا مشخص، ممکن نیست یک پسر و یک دختر از لحاظ ژنتیکی یکسان باشند. در ضمن این سؤال یعنی دوقلوهای همسان بهتر از دوقلوهای غیرهمسان هستند و معمولا وقتی با شنیدن پاسخ ناامیدی در چهره‌تان مشخص می‌شود، بیشتر بر این مسئله تأکید می‌شود.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
برای پیشگیری از اشتباه، دقت کنید که بچه‌ها هم‌جنس هستند یا خیر. (همه لزوما لباس فرزندشان را بر اساس جنسیت او انتخاب نمی‌کنند که بتوانید از روی ظاهر طفل به جنسیت او پی ببرید!) حتما در واکنش به پاسخ والدین ابراز ذوق و خوشحالی کنید، حتی اگر نظرتان چیز دیگری بود.
۵. بچه‌هاتون طبیعی سه‌قلو شدن؟ (یا از روش‌های باروری استفاده کردین؟)
این سؤال بر این موضوع دلالت دارد که استفاده از روش‌های مختلف باروری منجر به تولد کودکان «غیرطبیعی» می‌شود. علاوه بر این، به کسی ارتباطی ندارد که فرزندان دیگران چگونه متولد شده‌اند.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
«چندقلوزایی توی خونواده شما رایجه؟» البته بهتر است که در این موقعیت اصلا چیزی نگوییم.
آنچه نباید درباره فرزندخواندگی بگوییم
۱. تا حالا مادر یا پدر واقعی‌تون رو دیدین؟
بیشتر کسانی که به فرزندی گرفته شده‌اند این مشکل را دارند. مردم به پدر و مادری که آنها را بزرگ کرده‌اند «پدرخوانده و مادرخوانده» و به والدینی که از آنها متولد شده‌اند «والدین واقعی» می‌گویند. ممکن است این افراد با والدین اصلی خود در ارتباط باشند، ولی هرگز به پدر و مادری که آنها را بزرگ کرده‌اند پدرخوانده و مادرخوانده نمی‌گویند. به‌نظر آنها این والدین فرقی با هم ندارند.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
«تا حالا والدین ژنتیکی‌تون رو دیدین؟»
۲. چرا به‌جای بچه‌دارشدن، بچه رو به سرپرستی گرفتین؟
والدین، فرزندانی را که به سرپرستی گرفته‌اند هم به‌اندازه فرزندان خود دوست دارند. بنابراین گفتن این حرف ناراحتشان می‌کند. در ضمن، این سؤال هم ممکن است به مشکلات باروری والدین ارتباط پیدا کند و ممکن است نتوانند به‌راحتی درباره آن صحبت کنند.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
«از قبل برای پذیرفتن سرپرستی بچه برنامه داشتین؟ من و همسرم برنامه‌ریزی کرده بودیم که سرپرستی یه بچه رو قبول کنیم، اما هیچ‌وقت نشد. برای همین همیشه دوست دارم ماجراهای فرزندخوندگی افراد رو بشنوم، البته اگر دلشون بخواد تعریف کنن.»
آنچه نباید درباره تحصیلات و شغل دیگران بگوییم
۱. چرا دانشگاه نرفتی؟
مردم به دلایل بی‌شماری به دانشگاه نمی‌روند و این مسئله به کسی ارتباطی ندارد. طرح این سؤال ممکن است به افراد این حس را منتقل کند که آنها طبق استانداردهای شما عمل نمی‌کنند که خب منصفانه نیست! کسب مدرک دانشگاهی، تنها راه موفقیت نیست.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
«توی کدوم شهر بزرگ شدی؟»
۲. شغلتون چیه؟
معمولا مردم علاقه دارند که شغل دیگران را بدانند، در حالی که این موضوع کاملا شخصی است. دسته‌بندی افراد بر مبنای تحصیلات و میزان درآمد آنها و پرسش‌هایی از این قبیل ممکن است باعث ایجاد حس برتری یکی بر دیگری شود. چنین سؤالاتی در کشورهای دیگر هم به‌ندرت پرسیده می‌شوند.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
«تازگی کتاب خوبی خوندی یا فیلم جالبی دیدی؟ آخرین بار به کجا سفر کردی؟ توی اوقات فراغتت چی‌کارها می‌کنی؟»
۳. کی بازنشسته می‌شین؟
پرسش درباره زمان بازنشستگی افراد سه معنی دارد:
- پیر شده‌اند.
- کار آنها در محل کارشان دیگر ارزش چندانی ندارد.
- باید پس‌انداز کافی داشته باشند تا بازنشسته شوند.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
«برنامه هیجان‌انگیزی برای آینده دارین؟»
چیزهایی که در سایر موقعیت‌های حساس نباید بگوییم
۱. مطمئنم که حالت بهتر می‌شه
افراد در زمان بحران‌های مالی، روانی یا بیماری باید احساس کنند که کسی به حرفشان گوش می‌دهد و ازشان حمایت می‌شود، نه اینکه از موضع بالا با آنها صحبت شود. شما پیشگو نیستید و نمی‌دانید مشکلات وی حل می‌شوند یا نه. ممکن است گفتن چنین جملاتی برای حمایت از شخص باشد، اما به او احساس حماقت و حمایت‌نشدن دست می‌دهد.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
«موقعیت الانت سخته. می‌دونم نگرانی. من کنارت هستم.»
۲. حتما قسمت نبوده. حالا دوباره می‌تونین بچه‌دار بشین
دوستان خوش‌نیت همیشه این سخنان را به افرادی که به‌تازگی بچه خود را از دست داده‌اند می‌گویند. در حالی که گفتن چنین جملاتی به این اشخاص حسی شبیه مردن به آنها القا می‌کند.
به‌جای این حرف، چه بگوییم؟
«تسلیت می‌گم. من کنارتون هستم.»
کلام آخر
این حرف‌ها تنها بخشی از چیزهایی هستند که حتی اگر نیتمان خیر است، نباید به دیگران بگوییم. شما چه حرف‌های دیگری را برای اضافه‌کردن به این فهرست پیشنهاد می‌کنید؟
