نوروفیبروماتوز یک بیماری ژنتیکی نادر است که بر روی پوست و اعصاب تاثیر می گذارد و به راحتی قابل تشخیص است.
همه چیز درباره بیماری نوروفیبروماتوز ، اختلال ژنتیکی نادر
نوروفیبروماتوز نوعی اختلال ژنتیکی است که باعث شکل گرفتن تومور ها بر روی بافت عصبی می شوند . این تومور ممکن است در هر نقطه ای از سیستم عصبی شما، از جمله مغز، نخاع و اعصاب تان ایجاد شوند . نوروفیبروماتوز معمولا در دوران کودکی و بزرگسالی به راحتی تشخیص داده می شوند .
این تومور ها معمولا غیر سرطانی ( خوش خیم ) هستند اما ممکن است گاهی اوقات نیز تبدیل به تومور های سرطانی (بدخیم) شوند . علائم اغلب خفیف است و عوارض آن شامل کاهش شنوایی ، اختلال در یادگیری ، مشکلات قلبی و عروقی ، کاهش بینایی و درد شدید می باشد .
اگر این بیماری باعث رشد تومور های مختلف بر روی عصب شوند ، جراحی می تواند علائم را کاهش دهد . برای برخی از افراد نیز ممکن است به کارگیری سایر روش های درمانی دیگر مانند رادیوتراپی استریوتاکتیک و یا داروهایی برای کنترل درد مناسب باشد .
انواع و علائم مختلف نوروفیبروماتوز
چنانچه در بخش سلامت نمناک گفته ایم سه نوع فیبروماتوز وجود دارد که هر کدام دارای علائم و نشانه های مختلفی هستند .
نوروفیبروماتوز نوع 1
نوع اول نوروفیبروماتوز معمولا در کودکی ایجاد می شود و علائم اغلب در بدو تولد و یا اندکی بعد از آن تا سن 10 سالگی قابل مشاهده است . علائم این نوع از نوروفیبروماتوز معمولا خفیف یا متوسط است اما از نظر شدت ممکن است متفاوت باشد . علائم و نشانه ها عبارتند از:
ایجاد لکه های صاف و روشن بر روی پوست :وجود این لکه های بی ضرر در بسیاری از افراد متداول است و وجود بیش از شش عدد از این لکه ها در پوست بدن کودک، می تواند نشان دهنده نوروفیبروماتوز نوع 1 باشد . این لکه ها از بدو تولد وجود دارند و در سال های ابتدایی زندگی کودک نیز ایجاد خواهند شد و با اتمام کودکی ، رشد لکه های جدید متوقف می شود .
به وجود آمدن خال های متعدد در ناحیه زیربغل و یا کشاله ران : این خال ها معمولا در سنین 3 تا 5 سالگی کودک ایجاد می شوند و در اندازه های کوچکی هستند .
ایجاد برجستگی های کوچک بر روی عنبیه چشم : این برجستگی ها بی ضررند و به راحتی دیده نمی شوند و بینایی کودک را تحت تاثیر قرار نمی دهند .
ایجاد برجستگی های کوچک به اندازه نخود در زیر و یا روی پوست : این تومور های خوش خیم معمولا در زیر پوست ایجاد می شوند اما ممکن است در داخل بدن نیز رشد کنند . رشد این تومور ها بر روی عصب های صورت (نوروفیبروم پلکسی فرم ) باعث کج شدن صورت می شود و در کل نوروفیبرماتوز ممکن است با افزایش سن وخیم تر شود .
ناهنجاری های استخوانی :رشد غیر طبیعی استخوان و کمبود تراکم مواد معدنی استخوان ممکن است باعث بروز ناهنجاری های استخوانی مانند ستون فقرات خمیده و یا پرانتزی شدن پا ها شود.
به وجود آمدن تومور بر روی عصب بینایی ( گلیوما بینایی ) : این تومور ها معمولا در سن 3 سالگی ایجاد میشوند و به ندرت پیش میاید که در اواخر کودکی به وجود بیاید و تقریبا هیچوقت در بزرگسالی فرد ایجاد نمی شود .
اختلال در یادگیری : ایجاد اختلال در یادگیری کودکان مبتلا به نوروفیبروماتوز شایع است اما معمولا خفیف است . این اختلال ممکن است به صورت مشکل در خواندن و یا درک مسئله های ریاضی باشد و اختلال کمبود توجه نیز در این نوع کودکان شایع است .
بزرگ تر بودن حجم سر :کودکان مبتلا به نوروفیبروماتوز نوع1 به دلیل افزایش حجم مغز ، دارای حجم بزرگ تری از سر نسبت به سایر کودکان هستند .
قد کوتاه :کودکان مبتلا به این بیماری معمولا از قد کوتاه تری نسبت به سایر هم سن و سالان خود برخوردارند .
نوروفیبروماتوز نوع 2
نوروفیبرو ماتوز نوع 2 بسیار کمتر از نوع 1 آن بروز پیدا می کند . علائم و نشانه های نوع 2 این بیماری معمولا ناشی از ایجاد تومورهای خوش خیم با رشد آرام در هر دو گوش ( نوروم های صوتی) است که می تواند باعث اختلال در شنوایی فرد شود . این تومور ها بر روی عصب های صوتی که اطلاعات را از قسمت داخلی گوش به مغز منتقل می کند تاثیر می گذارند .
علائم و نشانه های این بیماری به طور کلی در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی ظاهر می شوند و از نظر شدت متفاوت هستند . این علائم عبارتند از :
- کاهش شنوایی تدریجی
- احساس شنیدن صدای زنگ در گوش
- تعادل ضعیف
- سردرد
این بیماری ممکن است منجر به رشد تومور ها در سایر اعصاب بدن اعم از اعصاب جمجمه ، ستون فقرات ، بینایی و محیطی شود . علائم وجود این تومور ها عبارتند از :حالت تهوع و احساس ضعف در بازو ها و پا ها، درد، مشکل در حفظ تعادل ، افتادگی صورت، مشکلات بینایی و یا ایجاد آب مروارید .
شوانوماتوز
این نوع نادر از نوروفیبروماتوز معمولا بعد از 20 سالگی در افراد بروز پیدا می کند و علائم آن معمولا بین 25 تا 30 سالگی در فرد ایجاد می شود . شوانوماتوز باعث ایجاد تومور های مختلف بر روی اعصاب جمجمه ، نخاع و اعصاب محیطی می شود اما به ندرت بر روی اعصاب داخلی گوش نیز تاثیر می گذارد و از آنجایی که تومور ها معمولا در اعصاب شنوایی هر دو گوش ایجاد نمی شوند ، شوانوماتوز معمولا باعث کاهش شنوایی افراد مبتلا به نوروفیبروماتوز نوع 2 نخواهد شد . علائم شوانوماتوز عبارتند از :
- بروز درد مزمن که ممکن است در هر نقطه از بدن ایجاد شود و ناتوان کننده باشد
- حالت تهوع و ایجاد ضعف در قسمت های مختلف بدن
- کوچک شدن عضلات بدن
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد ؟
در صورت بروز علائم نوروفیبروماتوز به پزشک مراجعه کنید . تومور های مرتبط با نوروفیبروماتوز اغلب خوش خیم هستند و به آرامی پیشرفت می کنند و بنابراین اگرچه تشخیص سریع تر این بیماری بهتر است اما جای نگرانی برای بیمار وجود نخواهد داشت .
علل نوروفیبروماتوز
نوروفیبروماتوز ناشی از نقایص ژنتیکی (جهش ها ) است که یا توسط والدین منقل می شود و یا به طور خود به خود ایجاد می شود. ژن های خاص در نوع نوروفیبروماتوز تاثیر گذارند :
ژن نوروفیبروماتوز نوع 1 در کروموزوم 17 قرار دارد . این ژن پروتئینی به نام نوروفیبرومین تولید می کند که به تنظیم رشد سلول ها کمک می کند . ژن جهش یافته باعث از بین رفتن نوروفیبرومین می شود که به سلول ها اجازه می دهد به صورت کنترل نشده رشد کنند .
ژن نوروفیبروماتوز نوع 2 در کروموزوم 22 قرار دارد و پروتئینی به نام مرلین ( که به آن شوانومین نیز گفته می شود) تولید می کند که تومور ها را سرکوب می کند . ژن جهش یافته باعث از بین رفتن مرلین می شود و منجر به رشد کنترل نشده سلول خواهد شد .
مطالعات نشان می دهند که دو نوع ژن باعث ایجاد شوانوماتوز می شوند . جهش ژن های SMARCB1 و LZTR1، که تومور ها را مهار می کنند ، با این نوع از بیماری نوروفیبروماتوز همراه است .
عوامل خطر نوروفیبروماتوز
الگوی ارثی اتوزومال غالب ، بزرگ ترین عامل خطر نوروفیبروماتوز در مواردی است که این بیماری را از والدین خود به ارث برده اند . حدود نیمی از افراد مبتلا به نوروفیبروماتوز نوع 1 و نوع 2، این بیماری را از والدین خود به ارث برده اند و در موراد دیگر جهش ژنی باعث بروز این بیماری می شود .
نوروفیبروماتوز نوع 1 و نوع 2 هر دو اختلال غالب هستند ، به این معنی که هر کودکی که از والدینی با این اختلال به دنیا میاید ، 50% احتمال به ارث بردن این جهش ژنتیکی را دارد .
بنا به مطالعات صورت گرفته توسط محققان احتمال به ارث رسیدن شوانوماتوز از والدین مبتلا به فرزندان حدود 15% است .
عوارض نوروفیبروماتوز
عوارض این بیماری در افراد مختلف متفاوت است و به طور کلی عوارض این بیماری بسته به میزان رشد تومور و آسیب بافت مورد نظر است .
عوارض نورفیبروماتوز نوع 1
عوارض نورفیبروماتوز نوع 1 شامل مواردی است که در بخش سلامت نمناک عنوان شده است :
مشکلات عصبی و مشکلات یادگیری :
از شایع ترین عوارض این بیماری هستند . عوارض غیر معمول شامل صرع و ایجاد مایعات اضافی در مغز است .
ایجاد اضطراب و نگرانی :
به دلیل به وجود آمدن لکه های این بیماری بر روی پوست ، حتی اگر از نظر پزشک چیز مهمی به حساب نیایند .
مشکلات اسکلتی :
در برخی از بیماران که به این بیماری مبتلا هستند، شکل گرفتن غیر طبیعی برخی استخوان ها ممکن است باعث کج شدن پاها و شکستگی هایی شود که برخی اوقات بهبود پیدا نمی کنند . این بیماری همچنین ممکن است باعث انحنای ستون فقرات ( اسکولیز ) شود که ممکن است نیاز به درمان و در برخی موارد جراحی داشته باشد . در برخی موارد نیز این بیماری با کاهش تراکم مواد معدنی استخوان همراه است و این امر باعث افزایش خطر ضعف استخوان ها ( پوکی استخوان ) می شود .
مشکلات قلبی عروقی :
در افراد مبتلا به نوروفیبروماتوز نوع 1 خطر ابتلا به فشار خون بالا وجود دارد و همچنین ممکن است در این افراد برخی ناهنجار های مربوط به رگ های خونی نیز ایجاد شود .
مشکلات بینایی :
تومور های ایجاد شده بر روی عصب بینایی کودکان در این بیماری ، ممکن است در بینایی آن ها تاثیر گذار باشد .
ایجاد برخی مشکلات در دورانی که با تغییر هورمون ها همراه است :
تغییرات هورمونی مرتبط با بلوغ ممکن است باعث پیشرفت بیماری نوروفیبروماتوز شود . بیشتر زنان مبتلا به نوروفیبروماتوز نوع 1، دارای حاملگی سالمی بودند اما این افراد در چنین مواقعی نیاز به نظارت مرتب توسط پزشک متخصص دارند .
مشکلات قلبی عروقی :
در افراد مبتلا به نوروفیبروماتوز نوع 1 خطر ابتلا به فشار خون بالا وجود دارد و همچنین ممکن است در این افراد برخی ناهنجار های مربوط به رگ های خونی نیز ایجاد شود .
مشکلات تنفسی :
بیماری نوروفیبروماتوز نوع 1 در برخی موارد ممکن است باعث بروز مشکلات تنفسی در فرد شود.
سرطان :
حدود 3 تا 5 درصد از افراد مبتلا به بیماری نوروفیبروماتوز نوع 1 ، دارای تومور های سرطانی هستند که این تومور ها معمولا در زیر پوست ایجاد می شوند . افراد مبتلا به نوع 1 این بیماری همچنین، در معرض ابتلا به انواع دیگر سرطان مانند سرطان پستان ، سرطان خون ، تومور های مغزی و برخی از سرطان های بافت نرم نیز هستند . زنان مبتلا به این بیماری باید غربالگری های مخصوص برای تشخیص سرطان پستان را زودتر از سایر خانم ها آغاز کنند .
تومور خوش خیم غده فوق کلیه ( فئوکروموسیتوم ) :
این تومور غیر سرطانی هورمون هایی را که باعث افزایش فشار خون فرد مبتلا می شوند، افزایش میدهد و معمولا برای برداشتن این تومور ها به عمل جراحی نیاز است .
عوارض نوروفیبروماتوز نوع 2:
- ناشنوایی جزئی یا کلی
- آسیب عصب صورت
- مشکلات بینایی
- تومور های خوش خیم موجود بر روی پوستی ( شوانومومای پوستی )
- تومور های خوش خیم مغزی متعدد و یا تومور های نخاعی ( مننژیوما ) که نیاز به جراحی های مکرر دارند .
عوارض شوانوماتوز
درد ناشی از شوانوماتوز ممکن است ناتوان کننده باشد و نیاز به عمل جراحی و یا درمان توسط یک متخصص باشد .
چگونگی تشخیص نوروفیبروماتوز
تشخیص نوروفیبروماتوز، با بررسی تاریخچه پزشکی شخصی و خانوادگی و معاینه بدنی فرد انجام می شود .
پزشک با استفاده از یک لامپ به بررسی پوست فرد برای تشخیص لکه های ناشی از بیماری نوروفیبروماتوز نوع 1 می پردازد .
در صورت نیاز به انجام آزمایش های بیشتر برای تشخیص نوع این بیماری، پزشک به انجام معاینات چشم برای تشخیص مشکلات بینایی و آب مروارید ، آزمایشات لازم برای تشخیص مشکلات شنوایی و آزمایشات لازم برای اندازه گیری میزان انتقال پیام های صوتی از گوش به مغز می پردازد و همچنین برای تشخیص نوع این بیماری ، سی تی اسکن و ام آر آی برای شناسایی ناهنجاری های استخوان، تومور های مغزی و نخاعی و سایر تومور های کوچک کمک فراوانی می کند .
ام آر آی نیز برای تشخیص گیلومای نوری استفاده می شود و آزمایشات تصویر برداری نیز اغلب برای تشخیص نوروفیبروماتوز نوع 2 و شوانوماتوز استفاده می شود . انجام آزمایشات ژنتیکی نیز به تشخیص نوع 1 و نوع 2 این بیماری کمک زیادی می کنند .
برای تشخیص نوع 1 نوروفیبروماتوز، حداقل 2 مورد از علائم بیماری باید در فرد وجود داشته باشد . تشخیص نوروفیبروماتوز نوع 1 معمولا در سن 4 سالگی انجام می شود .
درمان نوروفیبروماتوز
نوروفیبروماتوز قابل درمان نیست اما تشخیص به موقع آن در تسهیل علائم کمک زیادی خواهد کرد .
در صورتی که فرزند شما مبتلا به نوروفیبروماتوز نوع 1 باشد ، احتمالا پزشک انجام معاینات سالانه را متناسب با سن او به شما توصیه خواهد کرد .
در کودکان مبتلا به نوع 1 این بیماری، موارد زیر باید مرتبا مورد بررسی قرار گیرند :
- برای تشخیص لکه های ایجاد شده بر روی پوست کودکتان، پوست او را مرتبا مورد بررسی قرار دهید .
- علائم فشار خون ، رشد کودک از نظر قد و وزن و دور سر کودک مورد بررسی قرار بگیرد .
- علائم بلوغ زود رس و ناهنجاری های اسکلتی مرتبا بررسی شود .
- در صورت هر گونه مشکل در بینایی کودک خود به پزشک مراجعه کنید .
- مهارت های یادگیری کودک در مدرسه پیگیری شود .
- در صورت بروز هر گونه علائم غیر معمول ، برای شناسایی احتمالی تومور سرطانی به پزشک مراجعه شود .
جراحی
ممکن است برای درمان علائم و عوارض شدید این بیماری نیاز به انجام جراحی باشد . در عمل جراحی، با از بین بردن تمام و یا بخشی از تومورهایی که باعث فشرده سازی بافت اطراف و یا اندام های آسیب دیده می شوند ، می توان علائم این بیماری را تسکین داد .
در افراد مبتلا به نوع 2 این بیماری که دچار مشکلات شنوایی هستند ، ممکن است پزشک برای از بین بردن نوروم های صوتی که باعث ایجاد مشکل شنوایی شده اند ، جراحی را توصیه کند . انجام عمل جراحی در افراد مبتلا به شوانوماتوز می تواند درد را به میزان قابل توجهی کاهش دهد .
در برخی افراد نیز که دچار کاهش سطح شنوایی شده اند ، کاشت حلزون گوش باعث بهبود شنوایی آن ها می شود .
درمان سرطان
تومور های سرطانی و سایر سرطان های مرتبط با این بیماری با روش های درمانی استاندارد مانند جراحی ، شیمی درمانی و پرتودرمانی درمان می شوند . تشخیص زود هنگام سرطان در حاصل شدن نتیجه بهتر تاثیر بالایی دارد .
دارو های ضد درد :
مدیریت درد بخش مهمی از درمان شوانوماتوز است که برای این منظور پزشک ممکن است برخی از دارو ها را برای تسکین درد بیمار تجویز کند . برخی از این دارو ها عبارتند از :
- دارو های مناسب برای درد عصبی ، گاباپنتین ، ورونتین ، گریلیز ، پرگابالین .
- دارو های ضد افسردگی مانند آمیتریپتیلین
- دارو های صرع مانند توپیرامات و . . .
محققان در حال آزمایش ژن درمانی نوروفیبروماتیز نوع 1 هستند . درمان های جدید بالقوه می تواند شامل جایگزینی ژن نوروفیبروماتوز نوع 1 برای بازگرداندن عملکرد نوروفیبرومین باشد .
